Wat bezielt de coronademonstranten die politici belagen?

„Eén moment, ik moet even live nu.” Danny Vonk steekt zijn mobieltje in de lucht en filmt zich dansend. De demonstratie tegen coronabeleid, zondag 23 augustus op het Malieveld, mondt na een paar speeches uit in een feest op de muziek van DJ Jean. „Wij-zijn-Nederland, wij-zijn-Nederland!”, schreeuwen Danny en zijn vrienden op de maat. „Festivals zijn toch verboden? Nou, wij doen het gewoon!”

Een paar dagen eerder stond dezelfde Danny Vonk op het Plein voor de Tweede Kamer in Den Haag briesend voor de neus van CDA-politicus Pieter Omtzigt. Het Kamerlid werd agressief bejegend en minutenlang achtervolgd. „Ik zal je doodslaan”, werd hem toegeroepen. Kamervoorzitter Khadija Arib deed aangifte van bedreiging en ook buiten de Kamer veroorzaakten de beelden grote verontwaardiging. Wie zijn deze anti-coronademonstranten die politici achtervolgen en intimideren?

Intimideren? Zo ziet Danny Vonk (26) uit Heerlen het helemaal niet. Hij legt uit dat hij die donderdag „emotioneel” was na een coronademonstratie die uitmondde in een confrontatie met de politie. Na afloop streek Vonk met mede-demonstranten neer op het Haagse Plein om wat te eten en te drinken. „En daar loopt die Omtzigt. Dus ik ben voor hem gaan staan, en heb hem gevraagd: waarom verraden jullie het volk? Dat is gewoon een hele simpele vraag, of niet dan?”

Dat hij die vraag überhaupt moet uitleggen aan een journalist, kan Danny Vonk niet begrijpen. Het is toch zo duidelijk als wat, dat politici „het volk” verraden? Het zijn allemaal „pionnen” van „de elite”, waaronder „de farmaceutische industrie”. Daar krijgen ze hun opdrachten van, in ruil voor geld en macht.

De stem van de man die Omtzigt, buiten de camerabeelden om, bedreigde met de dood, lijkt precies op die van Vonk. „Ik weet niet meer precies wat ik heb gezegd. Het kan zijn dat ik wel wat kwaais heb gezegd, maar dat is dan in een opwelling gebeurd. Ik zou nooit een politicus iets aandoen”, zegt Vonk. Zijn actie was heus „niet persoonlijk” gericht tegen Omtzigt, maar tegen het héle politieke bestel in Nederland. „Alle Kamerleden moeten van mij gewoon opdonderen en wegblijven.”

Lees ook: Fantaseren over moord op leden van de cabal

Vonk en veel andere coronademonstranten zijn beïnvloed door de Amerikaanse complottheorie QAnon. Deze ontstond op het Amerikaanse webforum 4chan, waar ene ‘Q’ – Anon staat voor anoniem – in 2017 berichten begon te plaatsen over een samenzwering door een ‘diepe staat’ binnen de Amerikaanse overheid, gericht tegen president Trump. Q claimde een hoge Amerikaanse ambtenaar te zijn. Volgens Q zou Trump op een gegeven moment deze ‘cabal’ [netwerk] van pedofielen en ‘globalisten’ ontmaskeren.

Rond Q ontstond ook in andere landen een beweging van mensen die menen dat de cabal wereldwijd aan de touwtjes trekt. De schok die de coronacrisis teweegbracht, leverde QAnon extra aanhangers op. Bekende verspreiders van de theorie in Nederland zijn rapper Lange Frans en ‘graancirkelspecialist’ Janet Ossebaard, die met haar films op internet een miljoenenpubliek bereikt. Door het virus kon een reeks van nieuwe complottheorieën aan het repertoire worden toegevoegd. Zo menen veel QAnon-aanhangers in de VS dat de ziekte de wereld in is geholpen door de ‘deep state’ om de kansen van Trump op een tweede termijn te minimaliseren.

Kinderen redden

In Nederland duiken aanhangers van de theorie sinds de coronacrisis op bij protesten tegen de maatregelen. Nieuwe online mediakanalen, ontstaan tijdens de coronacrisis, versterken hun boodschap. Zo organiseerde Onafhankelijke Pers Nederland vorige week zaterdag een ‘Red de kinderen-loop’ in Arnhem, om kinderen te redden uit de klauwen van vermeende internationale bendes van machtige pedofielen. Op dezelfde dag waren er wereldwijd demonstraties voor kinderen van QAnon-aanhangers.

‘Deep state’, ‘deep state’, riep een van de vrouwelijke demonstranten vorige week richting Omtzigt, toen Danny Vonk en zijn vrienden het Kamerlid ontwaarden. Alsof ook Omtzigt onderdeel zou zijn van de wereldwijde elite die de bevolking zou onderdrukken. Vonk zelf deelt op zijn Facebookpagina regelmatig de QAnon-verbroederingsleuze WWG1WGA, oftewel Where We Go One, We Go All.

Ontvangen door Rutte

Ook Hannie Descendre uit Den Haag, die vorige week bij het Binnenhof slaags raakte met een agent, voert deze leus. Ze ziet zichzelf niet als deel van de QAnon-beweging, maar sympathiseert wel met hun „strijd tegen de cabal”, vertelt ze. Descendre leefde vroeger op een woonwagenkamp, maar door het overheidsbeleid vanaf begin deze eeuw om de kampen geleidelijk in omvang te beperken, kon dat niet meer. Nu is ze grotendeels arbeidsongeschikt en zeer bezorgd over de „achteruitgang van de sociale voorzieningen in Nederland”.

Vorig jaar werd ze nog als prominent lid van de Gele Hesjes-beweging in het Torentje door premier Rutte ontvangen, en weigerde ze hem de hand te schudden. Nu heeft ze haar Gele Hesje ingeruild voor een nieuwe missie: het terugdraaien van de coronamaatregelen doorgevoerd door de „roverheid”.

Zo strijden meer coronademonstranten al langer tegen de staat, door wie ze zich gedupeerd voelen. Tinus Koops van actiegroep ‘Nederland in opstand’ bijvoorbeeld, die de demonstratie organiseerde die elders uitliep op het belagen van Omtzigt. Koops, met een justitieel verleden, hield eerder protesten voor een Nexit, betere zorg en het sluiten van de grenzen, met leuzen als ‘eigen land, eigen volk’. Sinds de coronacrisis richt hij zich tegen het „afpakken van onze vrijheden”, vertelt hij. Koops en zijn medestanders worden regelmatig beboet voor hun acties. Via crowdfunding krijgen ze steun om die te betalen. „Laatst drukte iemand me op het Malieveld nog 200 euro in de hand”, zegt Koops. „Omdat hij mijn acties zo fantastisch vond.” Danny Vonk, die net als Koops enige tijd dakloos was, haalt geld op via Tikkies op zijn Facebookpagina. Dat geld komt meestal van mededemonstranten, vertelt Vonk.

Sommige actievoerders gaan al sinds 2015 de straat op. Destijds voor ‘Break the system’, een beweging ontstaan temidden van de sociale problematiek die voortvloeide uit de kredietcrisis. Break the system ageerde tegen bezuinigingen, het bankensysteem, de Europese Unie en het kabinet-Rutte II. Net als vorige week draaide een demonstratie op het Malieveld ook in januari 2015 uit op een confrontatie met de politie, toen een deel van de ongeveer duizend demonstranten van Break the system de binnenstad van Den Haag in wilde trekken.

Stress van de overheid

Voor coronademonstranten staat dus veel meer op het spel dan de maatregelen tegen de verspreiding van het virus, zegt Desirée van Deurse, voorlichter van de Gele Hesjes. „99 procent van deze mensen is al eerder getroffen door regeringsbeleid en heeft geen enkel vertrouwen meer in de overheid”, zegt ze. Dat geldt ook voor haarzelf. Van Deurse raakte in 2016 zwanger in een moeilijke thuissituatie en deed een beroep op maatschappelijke ondersteuning. Volgens de gemeente kwam zij daarvoor niet in aanmerking. „Door alle stress die dat opleverde, is mijn kindje in mijn buik overleden.”

Ze wijt dat aan bezuinigingen in de zorg. „En dan vinden mensen het vreemd dat iemand als ik heel boos in Den Haag staat?” Ze is aanwezig bij bijna alle demonstraties tegen het overheidsbeleid. „Die anderen die daar staan, hebben soortgelijke verhalen. Ze kunnen hun zorgverzekering niet betalen, gaan niet meer naar de tandarts, lopen bij de voedselbank. Als daar een coronacrisis bovenop komt, word je wanhopig.”

Het bekendste gezicht van de corona- demonstraties, Willem Engel van de organisatie Viruswaarheid, probeert ondertussen te voorkomen dat zijn beweging een gewelddadig imago krijgt. Hij riep de menigte zondag vanaf het podium op om geen politici, politieagenten of journalisten te belagen. „Zoek niet de confrontatie”, zei Engel, „Het opzoeken en klemzetten van deze mensen helpt onze zaak niet!”

Wel riep Engel demonstranten op het coronabeleid actief te frustreren, bijvoorbeeld door geen afstand te houden, je niet te laten testen bij klachten en stickers met corona-instructies los te rukken.

Aan die oproep hebben meerdere demonstranten direct gehoor gegeven. Na de demonstratie verschenen op hun Facebook-accounts tientallen foto’s van verwijderde stickers voor looproutes en het dragen van mondkapjes.

Tinus Koops heeft de volgende actie alweer aangekondigd: na de belaging van Omtzigt wordt komende week premier Rutte opgewacht op het Binnenhof. De premier zal daar op camera een door Koops opgestelde brief over zijn wanbeleid „moeten” voorlezen. Koops: „Maar we bedreigen niemand, hoor”.