De schaduwkant van Lionel Messi

Op de vroege ochtend van 24 juni 1987 is de angst voelbaar op de kraamafdeling van het Garibaldi-ziekenhuis in Rosario, in Argentinië. De gynaecoloog constateert een foetale nood en wekt de geboorte op om zo afwijkingen bij de baby te voorkomen. Paniek slaat toe bij vader Jorge als hem wordt verteld dat ze de verlostang nodig hebben.

Maar even voor zes uur wordt Lionel Andrés Messi gezond geboren. „Rood als een tomaat en met één oortje helemaal dubbelgevouwen door de inspanning die hij geleverd heeft om ter wereld te komen”, schrijft auteur Luca Caioli in de biografie Messi. Hij weegt drie kilo en is 47 centimeter lang.

Zijn eerste bal krijgt hij op zijn vierde verjaardag, een witte met rode vlakken. Waar hij tot dan vooral fanatiek was met knikkeren, raakt hij in de ban van het leren ding als hij een keer met zijn vader en broers meespeelt. „We stonden met open mond te kijken naar wat hij allemaal kon”, zegt Jorge in het boek.

Zijn moeder, die na twee zoons had gehoopt op een dochter, beschrijft hem als iemand die in zijn jeugd al in zichzelf gekeerd was. „Leo is altijd een jongetje geweest dat zich in zijn problemen opsluit, maar tegelijkertijd was hij altijd erg volwassen voor zijn leeftijd.”

Tegen zijn natuur in, kwamen zijn problemen deze week in volle omvang naar buiten. Het illustreert hoezeer de frustratie en woede zich hadden opgebouwd. ‘Leo’ Messi (33) forceerde een ogenschijnlijk onherstelbare breuk met FC Barcelona, de club waarvoor hij op zijn dertiende naar Spanje emigreerde nadat zijn eerste contract werd getekend op een papieren servet.

FC Barcelona – de club die hem groot maakte, en andersom. Na twee decennia krijgt de meest succesvolle samenwerking in het moderne voetbal tussen een individuele speler en een club, zo een wrang einde. Met de 8-2 nederlaag tegen Bayern München als mogelijk laatste herinnering aan wat lang een onbreekbare symbiose leek. Een juridisch gevecht over de voorwaarden waaronder hij vertrekt, zoals de hoogte van zijn afkoopsom, dreigt.

„Hem verliezen is dramatisch voor Barcelona”, vertelt de Italiaanse biograaf Luca Caioli, die Messi en zijn familie interviewde. „Alleen al qua marketing en aantrekkingskracht op supporters. Mijn zoon van vijftien is fan van Barcelona, en zegt: als Messi weggaat, kijk ik geen wedstrijden van Barcelona meer. Ik denk dat hij niet de enige is.”

Messi is vereenzelvigd met waar Barcelona voor staat, de cultuur, het soort voetbal, de magie. Messi was FC Barcelona. Hoe kan het zo eindigen? Hoe ontgroeide hij de club? En in hoeverre speelt zijn soms ondoorgrondelijke karakter een rol bij de verbitterde verhoudingen in het machtsspel rond FC Barcelona?

Meer invloed

Om beter te begrijpen waarom hij nu weg wil, moet je misschien terug naar 2012. Coach Pep Guardiola stopt na vier seizoenen, waarin ‘Barça’ imponeert met razendsnel combinatiespel, onder aanvoering van Xavi Hernández, Andrés Iniesta en Messi. Ze groeien uit tot een verbeterde versie van het ‘Dream Team’ van begin jaren negentig onder Johan Cruijff.

Met het vertrek van Guardiola als leidende figuur, komt gaandeweg meer invloed en druk bij Messi te liggen. Tekenend is de aanstelling van de relatief onbekende Argentijnse coach Gerardo Martino, in juli 2013. Die komt uit dezelfde stad als Messi, Rosario, en begon bij dezelfde club, Newell’s Old Boys. Het wordt gezien als een concessie aan Messi. Caioli: „Een kalme, niet autoritaire trainer voor een speciale speler”. Hij moet het de ster vooral naar zijn zin maken.

De afhankelijkheid van Messi groeit – het komt bekend te staan als Messidependencia. Als hij goed is, kan hij duels beslissen. Als hij uit vorm of geblesseerd is, heeft de club een probleem. „Het trainen van Barcelona houdt in: op het trainingsveld komen, Leo bij je roepen en vragen hoe het met hem gaat. Daarna komt de rest”, zegt Guardiola later.

Onder de meer autoritaire Luis Enrique, die de mislukte Martino opvolgt, is Messi niet langer onaantastbaar. Hij probeert soms de strijd aan te gaan. Maar wanneer hij Messi, in oktober 2014, wil wisselen tegen Eibar, weigert die. In plaats daarvan wordt Neymar van het veld gehaald. Het onderschrijft dat Messi de ware machthebber is.

Een paar maanden later durft Luis Enrique het aan om Neymar én Messi op de bank te zetten tegen Real Sociedad. Het loopt uit op een sof: bij een achterstand brengt hij beiden alsnog in, maar Barcelona verliest. De dag erop ontbreekt Messi op het trainingsveld, officieel vanwege maagklachten. „Je kan hem niet op de bank zetten zonder uitleg”, zegt Caioli. „Het was meteen oorlog.”

De eerste scheuren

Het is in die periode dat sommigen in de top van de club Messi overwegen te verkopen. Als een relletje ontstaat over de financieel directeur die zegt dat ze niet vanzelfsprekend zijn contract zullen vernieuwen, reageert Messi in een interview dat deze bestuurder „niets van voetbal weet”. En voor het WK in 2014 zegt hij: „Barcelona is mijn thuis, maar als ze me niet willen of aan me twijfelen, heb ik er geen probleem mee om te vertrekken.”

Het zijn de eerste scheuren. Maar die verdwijnen naar de achtergrond als Barcelona in 2015 het seizoen voortreffelijk eindigt met de landstitel, de Champions League-zege en winst in de Copa del Rey. Barça is Barça weer, lijkt het.

Meer en meer raakte de club erop gericht om Messi, de succesmagneet, binnen boord te houden, zo ver dat de scheidslijn vervaagde tussen wat in het belang van Messi of van de ploeg was, analyseert voetbalexpert Rory Smith in The New York Times. Juist door erop gefixeerd te zijn hem tevreden te houden, verloren ze uit het oog wat moest worden gedaan „om hem blij te maken”.

Het hart van het team raakt ontwricht, met kernspelers die vertrekken – Xavi, Neymar, Iniesta. Landstitels worden wel gewonnen, maar de Europese ambities lopen vast door uitschakelingen met bijna onwerkelijke uitslagen: 3-0 bij AS Roma in 2018, 4-0 bij Liverpool in 2019, 8-2 tegen Bayern in 2020.

Het moet Messi diep gekrenkt hebben. Hij ergert zich aan het aankoopbeleid met nieuwe spelers die mislukken, en een ploeg die op leeftijd raakt. Hij zit bovenal niet meer bij een „winnend project”, zoals hij zou willen. Steeds vaker komt zijn onvrede naar buiten. Zo raakt hij in een woordenstrijd met de inmiddels ontslagen technisch directeur Éric Abidal.

Zijn lichaamstaal

Binnen de club vrezen mensen Messi, schreef journalist en voetbalexpert Simon Kuper deze week in The Financial Times. Kuper, die aan een boek over FC Barcelona werkt, sprak een voormalige bestuurder die hem vertelde: „Hij hoeft niet te praten. Zijn lichaamstaal is de sterkste die ik in mijn leven heb gezien. Ik heb hem gezien met een blik in de kleedkamer waarvan iedereen weet of hij het ergens mee eens is of niet.”

Stil, ingetogen, rustig, zo wordt hij genoemd. Je kan je de vraag stellen of je, zonder hem te zien, de stem van Messi zou herkennen. Vaak wordt naar hem gekeken, licht Kuper toe in de podcast Off The Ball. Als spits Antoine Griezmann wordt gekocht, als een coach wordt ontslagen. „Iedereen kijkt dan eerst letterlijk naar het gezicht van Messi.”

FC Barcelona veranderde in FC Messi, betoogt hij. „Meestal wil Messi dat iemand anders de beslissingen maakt. Hij wil niet de baas zijn”, zegt Kuper. „Maar nu de club de laatste jaren op het veld meer op hem leunt, het transferbeleid faalt, geen grote andere spelers komen, voelt hij meer en meer dat hij de beslissingen moet maken.” Zo drong hij er vorig jaar bij het bestuur op aan dat ze Neymar moesten terughalen, maar die zagen daar weinig in: duur én blessuregevoelig.

Messi is onmiskenbaar ook onderdeel van het probleem geworden bij Barcelona. Financieel drukt hij zwaar op de begroting. Hij tekende in 2017 een contract voor vier seizoenen met een jaarsalaris van meer dan 100 miljoen euro. Daarmee neemt hij ongeveer 40 procent van het salarishuis van de selectie voor zijn rekening. Maar ook op het veld. „Een van de problemen met Messi is dat hij niet meer verdedigt”, zegt Kuper. „Daardoor kan je het oude pressingspel dat Barcelona jarenlang speelde, niet meer uitvoeren.”

Lissabon, twee weken terug, vijf minuten voor tijd. Messi verliest de bal op eigen helft, sloft mee terug, kijkt op, stopt met lopen. Seconden later maakt Bayern 7-2. Het lijkt alsof hij het daar al heeft besloten, nog voor zijn gesprek met de nieuwe coach Ronald Koeman, nog voor het nieuws dat zijn vriend Luis Suárez moet vertrekken. Weg bij dit Barcelona. De club die hem naadloos paste, maar waarin hij zich niet meer herkent.