Het bedrijfsleven na 100 dagen pandemie: groeien, snoeien of ploeteren

De economische krimp is ongelijk verdeeld. De afgelopen weken rapporteerden grote Nederlandse beursgenoteerde bedrijven hun resultaten in de eerste honderd dagen van de pandemie. En wat blijkt? Sommige bedrijven lijken wel immuun voor de pandemie en de economische teruggang van 8,5 procent in het tweede kwartaal. „Wat is opgevallen”, zegt vermogensbeheerder Corné van Zeijl van Actiam, „is het enorme verschil. Je verwacht in een economische crisis dat iederéén eronder te lijden heeft, maar de tegenpolen zijn enorm. Sommige profiteren er zelfs van, terwijl andere, zoals detailhandelsketens mogelijk de kloof naar herstel niet meer kunnen overbruggen.”

Lees ook dit achtergrondverhaal over de nieuwe rol van de overheid als reddende engel: Samen tegen de eigenaar, zo werkt dat in IJmuiden

De krimp laat grof gezegd een driedeling zien. Er zijn groeiers, zoals de supermarkten. Er zijn snoeiers, dat zijn de primaire slachtoffers, zoals KLM en NS, maar ook bedrijven die al langer kampten met onderliggend lijden zoals ABN Amro en bouwbedrijf BAM. En je ziet een grote middengroep: de ploeteraars. Zij lijden omzetverliezen van tientallen procenten in het ene marktsegment, maar andere producten kunnen ze niet aanslepen, zo overrompelend snel gaan de verkopen. Zeep- en voedingsconcern Unilever breidde de productiecapaciteit van handzeep met de factor zeshonderd uit, maar de vraag naar scheermesjes en huidverzorging slonk. ‘Kantoortijgers’ moesten thuiswerken en besteedden minder zorg aan hun uiterlijk. Maar ook Unilever snoeit: de traag groeiende theedivisie wordt grotendeels afgestoten.

Hoe staat het bedrijfsleven ervoor na honderd dagen pandemie? En hoe ziet de toekomst er nu uit?

De snoeiers

Wat doet een plotselinge vraaguitval van 80 tot 100 procent met de financiële positie van een bedrijf? Het leek ooit niet meer dan een aardig gedachtenexperiment. Door de corona-uitbraak blijkt een dergelijke economische schok niet langer theorie. Kijk alleen maar naar de toerismesector. Grenzen gingen dicht, reizen werd ontmoedigd. KLM vervoerde in het voorjaar nog maar 5 procent van het aantal passagiers van een jaar eerder, met een historisch verlies van 493 miljoen euro tot gevolg.

Touroperators draaiden nauwelijks omzet in de eerste coronamaanden. „Zeg maar gewoon nul”, zei Corendon-topman Steven van der Heijden eerder tegen NRC.

Herstel in de rest van het jaar is onzeker. En met thuiswerken als devies zag de NS de treinen en zijn eigen kas leeglopen. Geen toeristen, geen dagjesmensen, weinig forenzen.

De klap voor de reisbranche werkte tot ver in de keten door. Zonder toeristen ook geen vraag naar souvenirs: de verkoop van blauw aardewerk van Royal Delft, een piepklein beursfonds, kreeg een knauw.

In andere sectoren legt de crisis oude problemen genadeloos bloot. De winkelstraten waren leeg, de verschuiving naar internetverkopen is versneld. Het toch al aftakelende Belgische modeconcern FNG ging over de kop. Het is erop of eronder voor diens Nederlandse dochterbedrijven, zoals de vertrouwde kledingketens Miss Etam en Steps.

Bij drie kwakkelaars grijpen nieuwkomers aan de top nu drastisch in. Bouwbedrijf BAM, de grootste in Nederland, leed in het tweede kwartaal een gevoelig verlies van 235 miljoen euro, terwijl concurrent Heijmans het juist beter deed dan een jaar geleden. Het verschil? Heijmans is afgelopen jaren veel minder afhankelijk geworden van buitenlandse opdrachten dan BAM. Dat betaalt zich uit in crisistijd: veel Nederlandse bouwplaatsen bleven open, risico’s zijn beter beheersbaar. Een nieuwe topman, Ruud Joosten, krijgt de vrije hand om BAM naar herstel te leiden.

Afscheid van het idee dat ze een rol kan spelen op het wereldtoneel nam ook ABN Amro. Ook hier: een nieuwkomer aan de top, Robert Swaak. De divisie voor grote kredieten aan grote bedrijven in Azië en Noord-Amerika gaat sluiten. Te veel risico’s, te weinig rendement.

Verzekeraar Aegon staat voor een vergelijkbare opgave. Wat wil het met de Amerikaanse activiteiten, goed voor twee derde van de omzet maar ook hard getroffen door de pandemie? Voorlopig heeft de nieuwe bestuursvoorzitter Lard Friese de snoeischaar alleen in het dividend gezet.

Snoeien in het rendement van beleggers en andere financiers is overigens ook een populaire strategie, bleek de afgelopen maanden. HEMA sneed in de hoge rentekosten en de financiers namen de onderneming over. Olie- en gasgigant Shell verlaagde het dividend. Een historische beslissing die onderstreept: in een crisis is niets heilig.

De groeiers

Opeens zaten miljoenen Nederlanders gedwongen thuis in maart, april en mei. En wat deden ze?

„Dat ondernemingen als Just Eat Takeaway en Adyen van de pandemie zouden profiteren, kon je natuurlijk zien aankomen”, zegt vermogensbeheerder Van Zeijl. Mensen bestelden maaltijden: Just Eat. Ze kochten spullen online: Adyen is een schakel in het betalingsverkeer. De beurskoers ten opzichte van begin dit jaar is inmiddels bijna verdubbeld tot bijna 1.500 euro.

De horeca was dicht, dus mensen die thuis werkten, kookten ook meer zelf. Dus: extra omzet voor de supermarkten. Ahold Delhaize en Jumbo zagen, toen de hamsterdrift van half maart was uitgewoed, ook hun online verkopen groeien. Wie thuis was, ging online. Ahold-dochter Bol.com was bijvoorbeeld voor het eerst winstgevend.

Minder in het oog springend zijn de bedrijven die niet rechtstreeks aan de consument leveren, maar wel de digitale economie gaande houden. Zij hebben de beurspaniek van maart alweer achter zich gelaten. BE Semiconductors, toeleverancier van de chipindustrie, verdubbelde bijvoorbeeld zijn nettowinst in het tweede kwartaal naar 40 miljoen euro bij een met een derde gestegen omzet. De beurskoers, die begin dit jaar 34 euro was, fluctueert nu rond 41 euro.

Ook chipmachinefabrikant ASML maakte een sprong omhoog. De koers schommelt nu rond 328 euro, tegenover 264 euro begin dit jaar.

De ploeteraars

Voor het gros van de bedrijven wisselen verrassend succes en verwachte tegenslag elkaar af. Sommige bedrijven voelen een omslag in de economie als eerste, zoals in de chemiesector. „Tegen die achtergrond vielen AkzoNobel en DSM me reuze mee”, zegt vermogensbeheerder Van Zeijl. AkzoNobel verkocht meer verf aan de consument die toch thuis zat. DSM leverde meer voedingssupplementen voor consumenten die hun gezondheid wilden versterken.

PostNL wist de versnelde daling van briefpost (bedrijven staakten subiet reclamecampagnes) te compenseren met een hoger volume pakketpost, omdat consumenten meer in webwinkels bestelden.

De echte ploeteraars zijn bedrijven die afhankelijk zijn van horeca en auto’s

Online verkopen – het was de reddingsboei en soms een extra winstmaker voor menig bedrijf. Fietsenproducent Accell (Batavus, Sparta) verkocht op die manier meer fietsonderdelen en fietsen toen winkels dicht moesten. En de online omzet van Beter Bed steeg in de Benelux in het tweede kwartaal bijvoorbeeld met 115 procent.

De echte ploeteraars zijn de bedrijven die afhankelijk zijn van de horeca en van de auto-industrie. Bierverkopen zijn tamelijk resistent in een recessie, maar Heineken, een multinational pur sang, had zwaar te lijden onder de sluiting van cafés en restaurants in Azië, maar ook in Mexico. In die landen is Heineken een premiummerk, met een hogere marge.

Uit de rapportages blijkt ook hoe breed de afhankelijkheid is van de Duitse auto-industrie. De omzet van autoproducent VDL Nedcar in Born kelderde. Maar minder auto’s van de Duitse lopende band, betekent ook minder staal (Tata in IJmuiden), minder chips (NXP in Nijmegen), minder lakken (AkzoNobel), minder navigatiesystemen (TomTom), minder uitzendkrachten (Randstad) en minder werk voor toeleveranciers als Kendrion, Neways en TKH.

En nu?

Meer dan ooit kijkt het bedrijfsleven naar de overheid. In Nederland, in de EU en in de Verenigde Staten. Tot nu toe voelt het voor menig ondernemer en werknemer als opstaan uit de tandartsstoel en denken: ach dat viel wel mee, die ingreep. Het was eigenlijk pijnloos. Niets daarvan, dat is de verdoving.

Vandaar dat het politieke gevecht nu gaat over de vraag: blijven verdoven? Maar hoeveel, hoelang, hoeveel mag het kosten?

Vermogensbeheerder Van Zeijl weegt de kansen. Aan de ene kant de groeiende kans op een vaccin. Aan de andere kant: het stapsgewijs stopzetten van de verdovingen.

„Welk deel van de omslag naar online winkelen, naar online vergaderen zal beklijven en wat niet?”

Op korte termijn groeien de aankondigingen van reorganisaties en banenverlies. KLM, NS, Booking.com. Banken sorteren alvast voor op bedrijven die hun leningen niet meer kunnen terugbetalen. Ze vergrootten afgelopen tijd hun stroppenpotten. Daar komt nog eens bij: grote bedrijven blijken financieel redelijk weerbaar, maar in de meest getroffen sectoren, zoals horeca, toerisme en vrijetijdsindustrie, overheersen kleinere bedrijven en zzp’ers.

Gevolg: groeiende werkloosheid, groeiende inkomensonzekerheid, meer sparen, minder consumeren.

Meer crisis.