Mag een omroep de verhuur van een paar Drentse boomhutten zo opstuwen?

Pittig, zegt Jennifer als ze het ontwerp van de boomhut ziet die zij de komende weken zal gaan bouwen. Jennifer doet mee aan kinderprogramma Boomhut Battle van de Evangelische Omroep, een kluswedstrijd voor kinderen. Vier teams, bestaande uit twee kleine kinderen (de jongste is acht) en twee volwassen familieleden, bouwen in zes weken tijd een boomhut op vier verschillende campings in Drenthe. Een serieuze hut, géén achtertuinexemplaar.

De hut van Jennifer en haar team – team blauw – wordt in de lucht gehouden door dertig loodzware palen en is bedoeld voor feesten en vergaderingen. Er is plek voor maar liefst dertig man. Team groen werkt aan een hut met een milieuvriendelijk plaggendak, er is een Frans balkon, een houtkachel en een liftje voor het brandhout. Het tweepersoonsbed staat onder een glazen dak.

„Fulltime boomhuttenbouwer” Rob van der Wulp (68) doet de jurering in Boomhut Battle. Hij kan zijn enthousiasme tijdens de opnames nauwelijks onderdrukken. Rob ziet „schitterende constructies” van „on-Nederlands niveau”, „práchtige” wanden en uitzichten waarvan hij kippenvel krijgt. Halverwege de bouw gaat Rob in de hut van team groen op de dekvloer liggen. „Hier staat straks een bed”, zegt hij tegen de camera. „En als je dan naar boven kijkt, kijk je dwars door het dakraam naar de hemel. Wat wil je nou nog meer?”

Wie nu onder die sterrenhemel de nacht wil doorbrengen betaalt 800 euro per week. De vier boomhutten, gebouwd in het najaar van 2018, schitterden zes weken lang op NPO3 en worden door de camping-eigenaren inmiddels voor flinke bedragen verhuurd. Alle hutten zijn tot het einde van dit jaar zo goed als volgeboekt. De hut met hemelbed werd afgelopen jaar tot winnaar uitgeroepen. De bouwers kregen een „vette boomhut-vakantie” cadeau.

Oer en stoer

Vorige maand besloot het kabinet dat reclame rondom NPO-kinderprogramma’s vanaf 1 januari niet meer mag. Minister Slob (Media, CU) wil kinderen „beschermen”. Online wordt alle reclame geschrapt. Hij maakt de publieke omroep het liefst volledig reclamevrij, maar voorlopig kunnen de omroepen de Ster-inkomsten niet missen. Vraag is echter: hoe vrij van reclame zijn de programma’s zelf? Mag een omroep de verhuur van een paar Drentse boomhutten zo opstuwen? Wat zijn de regels voor sponsoring?

Boomhut Battle begint in januari 2018 bij commerciële omroep SBS6. Onder de titel Boomhut XXL timmeren volwassenen luxe hutten op campings in Drenthe in elkaar. Producent Tuvalu Media produceert Boomhut XXL als ‘branded content’, een programma waarin tegen betaling reclameboodschappen zijn verwerkt.

Drenthe wil zichzelf profileren als ‘oerprovincie’, een plek waar natuur niet alleen beheerd wordt, maar ook ‘benut’ en ‘beleefd’. Wie er een festival organiseert wordt opgedragen geen plastic te gebruiken, maar natuurlijk materiaal en gedempte kleuren. Drenthe, zo moet de associatie zijn, is natuurlijk, gastvrij en robuust. Op uitnodiging van de provincie bedenkt Tuvalu een boomhutprogramma. Drenthe draagt dat jaar 2 ton bij aan de SBS-productie. Marketing Drenthe haakt aan met campagnes en een site waarop de hutten gepromoot worden. Een van de deelnemende campings benadrukt in een brochure het succes van het programma: „Het heeft ons veel gebracht [...] De uitzendingen waren pure Drentse shows. Prachtige reclameblokken hebben Drenthe laten zien zoals het is. Oer en stoer [...] De spin-off is geweldig.”

Een jaar later verhuist het programma onder de titel Boomhut Battle naar de publieke omroep. Hoewel kinderen bij de EO de hoofdrol krijgen en het programma wordt ondergebracht bij Zapp (6 tot en met 12 jaar) blijft verrassend veel hetzelfde. Drentse campings – die nu alleen met hun plaatsnaam worden aangeduid – vormen het decor voor de bouw van gigantische hutten. En tussen het klussen door voeren de teamleden ook hier opdrachten uit, waarbij ruim aandacht is voor Drentse bezienswaardigheden. Zo moeten de deelnemers ook nu de provincie in een fotowedstrijd in beeld brengen (hunebedden, schapen, heide).

Ook voor deze EO-productie maakt de provincie een forse bijdrage over. De EO meldt in het jaarverslag dat het gaat om 302.000 euro. 145.000 euro is van de provincie, aldus de woordvoerder. Het resterende bedrag komt van het recreatieschap en verschillende Drentse gemeenten.

Dat mag.

Volgens de Mediawet mogen partijen zonder winstoogmerk, zoals overheden, programma’s van de publieke omroep financieren, zolang ze daarbij geen redactionele inspraak krijgen. Omroepen moeten die bijdragen vermelden in hun jaarverslag. Dat gebeurt vaker, zo droegen provincies bij aan The Passion (EO, KRO-NCRV). En goede doelen aan bijvoorbeeld klimaatprogramma De Vergelijkers (KRO-NCRV).

Behalve de provinciebijdrage van drie ton, legt de NPO zelf 121.000 euro in. Daarmee is, aldus de omroep, de financiering voor Boomhut Battle rond.

Vier ton voor zes afleveringen, en maar liefst vier luxe, verhuurbare boomhutten?

Dat is onhaalbaar. Nu blijkt: er zijn méér partijen die aan het project bijdroegen. Ook de vier Drentse camping-eigenaren hebben gezamenlijk tonnen neergelegd. Maar dat staat niet in het jaarverslag van de omroep. Sterker: de EO meldt expliciet dat er in 2019 „geen bijdragen vanuit commerciële sponsoring” zijn ontvangen.

Wethouder René Kraaijenbrink (gemeente Tynaarlo) rekende in het Dagblad van het Noorden in maart al voor dat het project de betrokken ondernemers zo’n 350.000 euro kostte. De eigenaren die vorig jaar deelnamen bevestigen dat beeld: zij betaalden zelf hun boomhut. Bert van der Linde, eigenaar van attractiepark Drouwenerzand, legt uit dat hij voor de opnames van Boomhut Battle zelf een aannemer heeft ingehuurd. „Op tv lijkt het alsof de kinderen en hun ouders zo ongeveer alleen een hut bouwen. De grap is – en dat weet iedereen: dat kan natuurlijk helemaal niet.” Voor zijn boomhut lag een offerte ter hoogte van zo’n 75.000 euro. Maar het is, zegt Van der Linde, „uiteindelijk allemaal veel duurder geworden”.

De teamleden (kinderen en volwassenen) hielpen de ondernemer gedurende enkele weken bij de bouw, en bivakkeerden nu en dan op het terrein. Van der Linde benadrukt dat er geen sprake is van betalingsverkeer tussen omroep, producent en camping-eigenaar. „Ik heb de aannemer rechtstreeks betaald.”

Vrij van invloed

Producent Tuvalu Media verwijst voor vragen naar de omroep. De EO gaat echter ook niet in op vragen over de bijdragen van ondernemers, omdat de omroep er niets van weet. „We weten enkel van de financiering die we hebben ontvangen van de provincie Drenthe.” De provincie Drenthe redeneert dat „ondernemers niet meebetalen aan het programma”, aldus de woordvoerder. „Zij hebben alleen hun eigen boomhut betaald.”

Of die constructie toegestaan is, is de vraag. Toezichthouder Commissariaat voor de Media (CvdM) zag na vragen van NRC aanleiding voor onderzoek naar het programma en de financiering. Bij de EO zijn stukken opgevraagd. Sponsoring is bij de publieke omroep verboden: het financieren van programma’s door ondernemers mag niet. Alleen voor culturele, educatieve en sportprogramma’s kunnen (onder strikte voorwaarden) uitzonderingen worden gemaakt. Omroepen mogen niet bijdragen aan de winst van derden. Voor kinderprogramma’s gelden de strengste regels, omdat kinderen, aldus het CvdM „meer beïnvloedbaar” zijn.

Niet voor niets deelde de toezichthouder in 2009 270.000 euro boete uit aan de Tros (een bedrag dat later verlaagd werd) voor het uitzenden van de kinderserie Bibaboerderij. De serie werd gesponsord door het moederbedrijf van supermarktketen C1000. De supermarktketen zelf verkocht Bibaboerderijproducten.

Dat de toezichthouder zwaar aan die onafhankelijkheid tilt, is in het verleden gebleken. Behalve de boetes, gaf het Commissariaat de Tros een negatief advies voor het verlengen van de uitzendlicentie. De omroep overtrad vaker de sponsor- en reclameregels.

Programma’s van de publieke omroep moeten vrij zijn van invloed, redeneert het CvdM. De publieke omroep wordt gefinancierd uit publieke middelen. De kijker moet erop kunnen vertrouwen dat redactionele keuzes onafhankelijk, integer en transparant tot stand komen.

Wie nu echter weet dat campings voor de hutten betaalden, vraagt zich ineens af wiens wens het was om de hut in Ansen van een plaggendak te voorzien? De camping-eigenaar – die samen met de deelnemers voor de camera plaggen gaat steken – verhuurt op zijn terrein meer hutten met zo’n dak, en maakt daar ook reclame voor. En wie vond dat de hut van team blauw een klimwand moest krijgen? De hut staat op een klimpark – voor de opnames gaan de kinderen klimwanden in het park uitproberen. En is het per ongeluk dat de naam van één van de meebetalende campings piepklein in beeld opduikt?

De omroep zelf is stellig: in het cofinancieringscontract met de provincie is vastgelegd dat „financiers geen inhoudelijke bemoeienis hebben en dat alleen de omroep (eind)redactie voert”. Dat zeggen ook de camping-eigenaren. De provincie laat weten dat zij wat betreft omgevingsbeelden inderdaad slechts suggesties hebben gedaan. De ondernemers zijn via het eigen netwerk van de provincie gepolst voor deelname, laat een provincie-woordvoerder weten.

Hoeveel voordeel Boomhut Battle de ondernemers en de provincie oplevert is niet in cijfers uit te drukken. De marketingafdeling van de provincie becijferde dat de onlinecampagne waarmee ze „inhaken” op de tv-uitzendingen ruim zevenhonderduizend mensen bereikten.

Ondernemer Bert van der Linde had liever aan de SBS-editie meegedaan. Hij moest voor de EO-opnames zijn pet met atractieparklogo afzetten.