Onrust in Basra na moord op activisten

Moordaanslagen op enkele Iraakse activisten hebben grote onrust veroorzaakt in het zuiden van Irak. In de oliestad Basra staken demonstranten vrijdag het lokale parlement in brand. De dag daarop verspreidden de protesten zich naar het nabijgelegen Nasiriyah, waar betogers de kantoren van politieke partijen vernielden.

Vanwege haar olievelden is Basra in potentie zeer welvarend, maar corruptie en wanbeleid hebben ervoor gezorgd dat een groot deel van de bevolking in armoede leeft en geen toegang heeft tot basisvoorzieningen als elektriciteit en schoon drinkwater. Al in 2018 leidde dit tot grootschalige protesten. Ook vorig najaar voegde Basra zich bij landelijke demonstraties die Irak maandenlang platlegden.

Nu wordt de woede aangewakkerd door enkele moorden op bekende activisten. Het laatste slachtoffer was de 29-jarige Reham Yacoub, een arts uit Basra die een sportschool voor vrouwen beheerde. Yacoub was een prominente vrouwenrechtenactivist en speelde sinds 2018 een leidende rol bij protesten. Ze werd woensdag doodgeschoten door gewapende mannen terwijl ze in haar auto door Basra reed. Drie anderen raakten gewond.

Eerder deze maand werd in Basra de 30-jarige activist Tahseen Oussama doorzeefd met twintig kogels. En begin juli schoot een groep mannen de internationaal bekende Iraakse antiterreurdeskundige Hashim al-Hashimi dood voor zijn huis in Bagdad. Hashimi sprak in mei nog met NRC over de positie van Islamitische Staat op het Iraakse platteland.

Alle slachtoffers uitten kritiek op de pro-Iraanse milities die het corrupte Iraakse politieke systeem naar hun hand zetten. Hoewel de daders telkens vermomd waren en er snel vandoor gingen op hun brommertjes, is het voor de demonstranten duidelijk dat de milities achter de moorden zitten.

Met de liquidaties richten de milities zich niet alleen tegen de demonstranten, maar ook tegen de Iraakse premier Mustafa al-Kadhimi, stelt de Nederlands-Iraakse arabist Laila al-Zwaini. „De milities willen Kadhimi laten voelen wie het in Irak voor het zeggen heeft”, zegt zij. De vermoorde Hashimi was volgens haar een vertrouweling van de premier. „Die moord komt heel dichtbij en geeft een duidelijk signaal af: wij zijn de baas.”

Sinds zijn aantreden in mei probeert Kadhimi zich op te werpen als een hervormer die de demonstranten steunt en de invloed van pro-Iraanse groepen wil terugdringen. Eind juni zette hij een gewaagde stap door zijn anti-terreurdienst opdracht te geven een basis van de pro-Iraanse militie Kataib Hezbollah te bestormen. Ruim een week later werd Hashimi vermoord.

Lees ook over de ontvoeringsgolf in Irak

Ook de timing van de recente moord op Reham Yacoub in Basra leek bedoeld als waarschuwing aan de premier. De activist werd doodgeschoten aan de vooravond van Kadhimi’s eerste formele onderhoud met de Amerikaanse president Trump in Washington. De pro-Iraanse milities wantrouwen Kadhimi’s goede banden met de Verenigde Staten en eisen dat hij meer werk maakt van de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Irak.

Door een jonge vrouw te doden, veroorzaakten de milities volgens Zwaini nog meer onrust dan na eerdere moordaanslagen. „Het is niet de eerste keer dat vrouwen het doelwit zijn, maar in het overwegend conservatieve Irak blijft dit echt een grens. Door die te overschrijden, laten de milities aan zowel de Iraakse samenleving als alle vrouwen binnen de protestbeweging zien dat ze nergens voor terugdeinzen.”

Gerechtigheid

Na zijn bezoek aan Washington vloog Kadhimi zaterdag door naar Basra in een poging de onrust te bedaren. Eerder ontsloeg hij de politiechef van Basra, maar de demonstranten eisen dat ook de provinciale gouverneur aftreedt en de daders van de moorden worden opgespoord en vervolgd.

De kans daarop is klein. Kadhimi beloofde al veel vaker gerechtigheid voor de vele honderden demonstranten die sinds oktober zijn gedood , maar de daders worden steevast afgeschermd door hun handlangers binnen Iraks corrupte politieke systeem. Met iedere onbestrafte moord brokkelt de geloofwaardigheid van Kadhimi als zelfverklaard hervormer verder af.

Dat is waar de milities op uit zijn, aldus Zwaini. Volgens haar waren veel betogers aanvankelijk bereid om Kadhimi het voordeel van de twijfel te geven, maar zetten de moorden dat fragiele vertrouwen onder druk. „De milities willen een wig drijven tussen de premier en de protestbeweging”, stelt ze. „Zo hopen ze de demonstranten te ontmoedigen, want zij vormen de grootste bedreiging voor het corrupte systeem waar de milities op teren.”