Een pandemie zonder stok achter de deur

Als het kabinet deed wat het beloofde, dan waren er deze week twee stevige maatregelen genomen én uitgevoerd. Alle nertsenfokkerijen zouden preventief zijn geruimd, omdat de besmettingen in die sector hebben doorgezet. In juli werd beloofd dat als dat ‘half augustus’ het geval zou zijn, er werd ingegrepen. Maar nee, dus. Zelfs het besluit bleef uit.

En de afgelopen dagen zou de wettelijke quarantaineplicht zijn toegepast. Minister Hugo de Jonge beloofde op 11 augustus de veiligheidsregio’s daartoe een ‘aanwijzing’ te geven, met een ‘gefaseerde aanpak’ en ‘steekproefsgewijze controles’. De GGD’s konden het werk namelijk niet meer aan – De Jonge vond het tijd om een daad te stellen, althans op papier. En dan is het strafrecht al snel de grootste hamer in de kist. Op de voet gevolgd door bestuurlijk sanctierecht: er werd ook een ‘last onder dwangsom’ voorgespiegeld aan wie zich onttrekt aan bron- en contactonderzoek.

Maar ook die is er niet gekomen. In het debat met een zeer sceptische Tweede Kamer, een dag na de brief, verdampte de stoere taal tot „nadenken over een stok achter de deur” dan wel ‘verkennen’ of het praktisch uitvoerbaar is. De Jonge gaat nu eerst praten met het Openbaar Ministerie over hoe het allemaal zou moeten.

Op de persconferentie van dinsdag kwamen Rutte en De Jonge met niet meer dan een ‘dringend advies’ aan de burger om vooral zichzelf te (blijven) reguleren. Graag ook na 1 september thuis blijven werken en met niet meer dan zes personen thuis samenkomen, alstublieft. Gebeurde dat toch, dan, dan... nou ja, dat weten we nog niet.

Voor nieuwe lokale maatregelen werd naar burgemeester Halsema gewezen, die een dringend advies gaf om alleen naar Amsterdam te reizen als dat echt nodig was. Dat trok ze in Nieuwsuur al weer in omdat het voor de hotelbranche „desastreus” zou zijn. Wel zou de horeca meer controle krijgen. Goh. Het stak schril af tegen het feit dat de coronabesmettingen weer behoorlijk stijgen en een tweede lockdown dreigt.

Nu verlang ik niet echt heel diep naar een geoliede sanctiemachine in Den Haag, maar deze therapeutische aanpak begint steeds meer op het andere uiterste te lijken. Machteloosheid. De premier en de minister die om de zoveel weken de tv-cursus ‘solidariteit en burgerschap’ doceren. Jongens, allemaal meedoen, we zijn een volwassen land, wij dragen de feiten aan waaruit u dan zelf de conclusies moet trekken.

De joviale liberaal Rutte leidt vanuit de achterhoede. Handhaven, ingrijpen, repressie – journalisten vragen er vergeefs naar. Rutte maakt zich klein. „We hebben niet de macht dat te verbieden”. „Ik ben geen dictator”. „We hebben te weinig politie, te weinig leger en als je het al zou doen, zouden ze waarschijnlijk weigeren”. Boris Johnson grijpt onder coronadruk naar Churchill, Rutte verandert in Calimero.

Het lijkt er verder op dat die bestuurlijke sanctiemachine, uitgerust om een pandemie mee binnen de perken te houden, niet bestaat. En dat het openbaar bestuur, zes maanden pandemie ten spijt, die ook niet klaar heeft staan, noch echt voorbereidt. Over de wet Publieke Gezondheid waarin de verplichte quarantaine staat, horen we steeds dat die ‘zeer omslachtig’ is en dus kennelijk niet goed bruikbaar. De ‘mondkapjesplicht’ die het kabinet aan de burgemeesters heeft overgedaan, is juridisch omstreden. De Amsterdamse kortgedingrechter kwam deze week met een oervoorzichtig vonnis. Daarin krijgt de burgemeester het voordeel van de twijfel. Het zou kunnen dat die mondkapjesplicht onverbindend is, maar ‘onmiskenbaar onverbindend’? Nee, dat nu óók weer niet. Het kabinet heeft ten lange leste een voorstel voor een coronanoodwet bij de Kamer ingediend, maar de behandeling ervan moet nog steeds beginnen. Vooralsnog ging deze week een debat over een bonus annex salarisverhoging voor de zorg vóór.

Hebben ze hun zaakjes eigenlijk wel op orde, onze bestuurders? Straks komt er een moment dat ook de begaafde volksprediker Rutte er niet meer omheen kan. En er burgers beboet moeten worden, in quarantaine geplaatst, tot contactonderzoek gedwongen, door de teststraat gejaagd – ook in een democratie zijn er soms dwangmiddelen nodig. Ik zie ze nog niet.