Eén schuldige aanslag op Hariri

Salim Jamil Ayyash is schuldig bevonden aan de moord op de Libanese ex-premier Rafik Hariri vijftien jaar geleden in Beiroet. Dat vonnis heeft het Speciaal Tribunaal voor Libanon (STL) dinsdag uitgesproken. Deze internationale rechtbank acht bewezen dat hij nauw betrokken was bij de aanslag. De top van Hezbollah was niet betrokken bij de terreurdaad, al had Ayyash wel banden met de organisatie.

Daarmee is dinsdag één verantwoordelijke aangewezen voor de explosie waarbij vijftien jaar geleden niet alleen Hariri, maar ook 21 anderen omkwamen. Hij is een enkele, zij het belangrijke, speler in een wijdverbreid netwerk medeplichtigen die een nauwgezet plan hadden moeten voorbereiden: van het schaduwen van de premier, het regelen van een auto en explosieven en het ‘planten’ van een valse video waarin de aanslag werd opgeëist door een niet-bestaande extremistische organisatie. Uit dat complot dachten de aanklagers van het STL in totaal vijf verdachten te hebben losgeweekt. Eén van hen overleed en werd van de aanklacht gehaald. Dus bleven dinsdag vier mannen over, allen bij verstek. Ayyash’ medeverdachten Hassan Habib Merhi, Hussein Oneissi en Assad Sabra, zijn vrijgesproken vanwege gebrek aan bewijs. Na jaren van onderzoek was volgens de rechters de betrokkenheid van die drie mannen niet vast te stellen. Ze waren aangewezen als verdachten na een jarenlang onderzoek, dat een vonnis op 2.600 pagina’s opleverde.

De rechters lazen dinsdagmiddag voor uit een samenvatting. Daarin is veel ruimte voor zowel de politieke context van de aanslag op de oud-premier, als de indirecte aanwijzingen voor de betrokkenheid van de mannen op basis van telefoongegevens.

Revolutie en crisis na moord

De moord op Hariri wordt op 14 februari 2005 gepleegd. Zijn konvooi wordt opgeblazen in de buurt van een hotel in Beiroet. De politieke situatie is dan instabiel: Libanon wordt bezet door het Syrische leger, dat in 1976 het buurland was binnengetrokken tijdens de burgeroorlog (1975-1990). Het Libanese staatsapparaat was geheel doordrongen van Syrische invloed. Rafik Hariri, sinds eind 2004 premier-af, beoogde mee te doen aan de aankomende verkiezingen. Hij stond bekend als tegenstander van de Syrische bezetting. STL-rechtbankvoorzitter David Re stelt dinsdag dan ook dat het verleidelijk is te denken dat „Syrië en Hezbollah belang hadden bij de eliminatie van Hariri”.

De aanslag op Hariri leidt tot de Cederrevolutie van 2005 en het vertrek van de Syrische troepen. Na de explosie in 2005 valt het land uiteen in een pro- en een anti-Syrisch kamp.

In die instabiele situatie leek een onafhankelijk onderzoek naar de moord op Hariri uitgesloten. In plaats daarvan wordt een internationaal tribunaal ingesteld. Het STL in Leidschendam, dat bestaat uit Libanese en internationale rechters, is het eerste internationale antiterroristentribunaal.

Onderzoekers van het tribunaal komen op een interessant spoor – dat van Hezbollah, bondgenoot van Syrië. Dat komt door het werk van de Libanese inlichtingenofficier Wissam Eid die het mobiele telefoonverkeer bestudeert in de omgeving van en rond het tijdstip van de aanslag.

Eén netwerk in het bijzonder trekt de aandacht: anonieme nummers die met elkaar hebben gebeld in de zes weken voorafgaand aan de moord, en die telkens opdoken in de omgeving van de konvooien waarmee Hariri zich verplaatste. De laatste keer gebeurde dat twee minuten voor de aanslag. Daarna zijn de telefoons nooit meer gebruikt.

In januari 2008 komt Eid zelf om door een bomaanslag. Zijn werk is cruciaal voor het STL. Door de anonieme nummers te koppelen aan andere, niet-anonieme nummers die van dezelfde zendmasten gebruikmaakten, komen de aanklagers uit bij vijf Hezbollah-leden.

De onderzoekers hebben in totaal vijf netwerken geïdentificeerd, waarbinnen gebruikers met meerdere toestellen met elkaar communiceerden. Het lastige is alleen: de inhoud van dat contact is onbekend. De telecomdata geven alleen aan welke telefoon waar en wanneer werd gebruikt – bijvoorbeeld in een patroon dat op surveillance zou wijzen. De gegevens leveren echter weinig bewijs van een complot dat alle verdachten met elkaar verbindt of ze dezelfde kennis van een naderende terreuraanslag toedicht.

Rechtbank: de veroordeelde onderhield wel banden met Hezbollah

Vonnis brengt weinig verandering

In Libanon werd dinsdag weinig verwacht van het vonnis. De aanklacht was al langer bekend. Hezbollah-leider Hassan Nasrallah weigert de verdachten uit te leveren. Interessant was of het Tribunaal toch met bewijs zou komen van directe betrokkenheid van de leiders van Hezbollah, of het Syrische regime. Dat was niet zo. Wel achten de rechters Ayyash’ banden met Hezbollah bewezen.

Als de rechtbank stelliger naar de organisatie had gewezen, zou dat de druk op Hezbollah hebben opgevoerd. Sommigen in Libanon houden Hezbollah minstens medeverantwoordelijk voor de dodelijke explosie in de haven van Beiroet eerder deze maand. Demonstranten beschuldigen Hezbollah ervan uit eigenbelang de corrupte politieke klasse in bescherming te nemen. En de Verenigde Staten stellen steeds meer sancties in tegen de beweging.

Het vonnis dat dinsdag is geveld, verandert voor Libanon weinig. Saad Hariri, zoon van de omgekomen president, wordt genoemd als kandidaat-premier van een nieuwe regering waaraan vermoedelijk opnieuw Hezbollah zal deelnemen. Hij is dinsdag aanwezig in Leidschendam, waar hij al eens eerder naartoe kwam. Nadat de rechters hun vonnis hebben bekendgemaakt, loopt hij naar buiten, naar de camera’s en belangstellenden. Hij zegt het vonnis te accepteren en met zijn familie de strafmaat af te wachten.

Correctie 19 augustus 2020: in een eerdere versie van dit stuk stond te lezen dat oud-premier Rafik Hariri en 22 anderen omkwamen. Volgens de door STL gehanteerde gegevens waren bij de bomaanslag 22 dodelijke slachtoffers, met Hariri daarin ‘meegeteld’. Dat is hierboven aangepast.