In het betwiste Kasjmir is alle hoop verdwenen

De symboliek zal niemand ontgaan. Omringd door hindoepriesters en in saffraankleur gehulde sadhu’s, heilige mannen, bezoekt premier Narendra Modi deze woensdag de plek die hindoes en moslims in India al decennia diep verdeelt. De plek waar dertig jaar geleden hindoeradicalen een eeuwenoude moskee neerhaalden, omdat er een „glorieuze tempel” moest herrijzen.

Nu legt Modi hier het fundament voor wat drie verdiepingen aan rood zandstenen pracht moet worden ter ere van de hindoegod Ram. Vanuit de heilige stad Ayodhya, waar de opmars van Modi’s Bharatiya Janata Partij (BJP) met de val van de moskee begon, wordt de speciale pooja, een gebedsritueel, rechtstreeks uitgezonden op televisie om te worden gevolgd door miljoenen Indiërs.

Lees ook: Decennia oud dispuut India beslecht: tempel mag op plek moskee

De symboliek zit hem ook in de datum. Deze woensdag, 5 augustus, is het precies een jaar geleden dat Modi’s regering een andere belangrijke belofte aan haar hindoenationalistische achterban inloste. Die dag schrapte ze de vergaande autonomie die de regio Kasjmir – de enige die door moslims wordt gedomineerd, en waar ook Pakistan aanspraak op maakt – sinds de onafhankelijkheid genoot.

Volgens de stichting die de bouw van de tempel leidt, is de keuze voor deze dag te herleiden tot een astroloog: de sterren en planeten staan dan het gunstigst. Maar de diepere boodschap die Modi met zijn komst uitdraagt, is onmiskenbaar – in ieder geval voor Indiase moslims, die zich in de tweede termijn van zijn regering verder in het nauw gedreven voelen.

„Er is maar één reden dat de premier nu gaat”, zegt Iltija Mufti (33) over de telefoon. Haar moeder, Mehbooba Mufti, werd vorig jaar augustus samen met duizenden andere Kasjmiri’s preventief opgepakt. „Het is een uitgekookte poging om Indiërs ervan te doordringen dat alle beslissingen die deze regering neemt er zijn om hun hindutva-ideologie te versterken en moslims te straffen.”

Niet zo heel lang geleden leek Modi zijn hand nog te hebben overspeeld. In december braken in het hele land felle protesten uit toen een nieuwe burgerschapswet door het parlement werd geloodst. Die maakt het makkelijker voor migranten uit Bangladesh, Pakistan en Afghanistan om staatsburger te worden op basis van hun geloof. Alleen moslims komen niet in aanmerking.

Lees ook: Moslims vrezen onder Modi hun plek in India te verliezen

Miljoenen mensen gingen wekenlang de straat op om te demonstreren tegen wat zij zagen als een directe aanval op het seculiere karakter van India. Ook vanuit het buitenland nam de kritiek toe. Vooral toen in Delhi hevige rellen uitbraken tussen hindoes en moslims, waarbij talloze huizen, winkels en moskeeën in vlammen opgingen. Er vielen meer dan vijftig doden, de meeste moslim.

Toen kwam de coronacrisis. Demonstraties werden verboden en iconische protestplekken als de buurt Shaheen Bagh in Oost-Delhi werden ontruimd. Nu de kritiek is verstomd en de aandacht is verlegd, heeft de regering zich herpakt. Niet alleen lijkt Modi (tot nu toe) ongeschonden uit de coronacrisis te komen, door zijn in de ogen van veel Indiërs daadkrachtige optreden lijkt hij onaantastbaarder dan ooit.

Maar in Kasjmir zijn ze het niet vergeten. Inwoners van de regio in de Himalaya vertellen NRC dat ze sinds vorig jaar augustus als in een permanente lockdown leven. Het internet dat die dag samen met alle telefoonverbindingen werd afgesneden, is nog altijd niet volledig hersteld. Zo’n 150 Kasjmiri’s zitten nog vast, onder wie tal van politici met ‘onofficieel huisarrest’: een bevel voor hun detentie is er niet, maar agenten voor hun poort voorkomen dat ze naar buiten kunnen.

Detentie zonder proces

Voor Mehbooba Mufti kwam wel degelijk een officieel bevel. Mufti is voormalig deelstaatleider en voorvrouw van de Peoples Democratic Party, een lokale partij die pleitte voor zelfbeschikking binnen India. Zij zit vast onder de strenge Public Security Act, waardoor ze zonder proces tot twee jaar in detentie kan worden gehouden.

Haar dochter Iltija fungeert sindsdien als haar stem. In interviews en op haar moeders officiële Twitter-account spreekt ze zich fel uit tegen Modi’s regering. „Dat is belangrijk”, vertelt ze. „Door mijn moeder vast te zetten, wilden ze haar het zwijgen opleggen. Maar iemand moet zich blijven uitspreken over wat zij over ons hebben afgeroepen.”

Met het schrappen van artikel 370 en 35a uit de Indiase grondwet verdween niet alleen het recht van Kasjmir op een eigen grondwet, maar ook de garanties die het speciale karakter van de regio moesten beschermen. Zo bepaalde de lokale regering tot vorig jaar wie zich hier permanent kon vestigen en zo in aanmerking kwam voor overheidsbanen en het kopen van grond.

Lees meer over het schrappen van Kasjmirs speciale status: ‘Dit had al veel eerder moeten gebeuren’

Hindoenationalisten, onder wie leden van Modi’s BJP, waren hier altijd fel op tegen. Zij zagen dit als een manier om hindoes uit de door moslims gedomineerde regio te houden. Eind maart, terwijl heel het land vanwege corona in lockdown verkeerde, zetten de nieuwe door New Delhi aangestelde autoriteiten in Kasjmir de volgende stap: het aanpassen van die vestigingscriteria.

De nieuwe regels maken het makkelijker voor niet-Kasjmiri’s om een zogenaamd domiciliecertificaat te krijgen. Dat geeft ze het recht te stemmen, grond te bezitten en op banen bij overheidsinstellingen te solliciteren. Onder meer ambtenaren en werknemers van publieke banken en universiteiten komen hiervoor in aanmerking als ze tien jaar of langer in de regio wonen.

Lokale media melden dat al bijna tachtigduizend mensen zo’n certificaat voor de Kasjmirvallei kregen. Onder wie ook Kasjmiri’s zelf: hun oude papieren waarop staat dat ze permanente inwoners zijn, volstaan niet langer. „Dit is allemaal onderdeel van hun plan om de demografie in Kasjmir te veranderen”, zegt Mubeen Shah (65), de voormalige voorzitter van de Kamer van Koophandel in Kasjmir, telefonisch. „Ze willen van ons een tweede Palestina maken.”

Shah waarschuwt daar al jaren voor. Ook hij werd vorig jaar op 5 augustus opgepakt. Volgens de aanklacht zou hij „mensen opzetten tegen India”. Met de voorman van de lokale vereniging van advocaten en die van Kasjmirs Economische Alliantie deelde hij maandenlang een piepkleine cel in Agra, duizend kilometer verderop.

Begin december kwam Shah vrij. Volgens hem dankzij druk uit het Amerikaanse Congres, waar onder meer de onlangs overleden afgevaardigde en burgerrechtenactivist John Lewis op zijn vrijlating aandrong.

Nu is Shah in Kuala Lumpur in Maleisië, waar hij samen met zijn broer handwerk en tapijten uit Kasjmir importeert. „Ik weet niet wanneer ik terug kan”, zegt hij. Onlangs werd bij de politie in Kasjmir een zaak wegens ‘opruiing’ tegen hem geopend vanwege een post op Facebook. Daarin riep hij Kasjmiri’s op tot een sociale boycot van de nieuwkomers met hun certificaten.

De nieuwe aanklacht heeft Shah niet stiller gemaakt. „Ik zit de hele tijd op Facebook en Twitter. Ik probeer de angsten van Kasjmiri’s weg te nemen en hun advies te geven.” Ook geeft hij kritiek. Zoals vorige week, toen voor het leger de regels werden versoepeld om stukken grond in Kasjmir op te kunnen eisen. Volgens Shah is het de volgende stap richting volledige bezetting. De afstand houdt hem veilig, weet hij. „Zodra ik terugkom, pakken ze mij opnieuw op.”

Straatverbod

In Kasjmir zelf hielp het coronavirus onrust over de nieuwe maatregelen de kop in te drukken. Lockdowns en samenscholingsverboden lopen naadloos in elkaar over, gehandhaafd door een militaire overmacht die hier nooit uit het straatbeeld verdwijnt. Sinds dinsdag geldt ook een straatverbod „vanwege informatie over gewelddadige protesten op 5 augustus”.

„Mensen zijn stil nu”, zegt Habib Wangnoo (57). „Zeventig jaar lang is ons van alles beloofd en wat bracht het ons? Iedereen is moe.” Al acht generaties bestiert Wangnoos familie huisboten op het beroemde Dalmeer in hoofdstad Srinagar. Mick Jagger was hun gast, vertelt hij trots. „Twee keer zelfs.” Met de rust in de vallei enigszins wedergekeerd, voelde Wangnoo dat dit zijn beste seizoen ooit zou worden.

In plaats daarvan liggen zijn boten er nu al maanden verlaten bij. Door het coronavirus werden al zijn reservering geannuleerd. De toeristenindustrie, een van de belangrijkste inkomstenbronnen in de Vallei, lijdt enorm, aldus Wangnoo. Eerst was daar de klap van vorig jaar, toen in alle haast toeristen Kasjmir moesten verlaten. En nu dit. „Kasjmiri’s willen geen conflict meer”, zegt hij vermoeid. „We willen gewoon leven.”