Bulgaarse corruptie te lijf in een rubberbootje

De protesten tegen de regering en de stelselmatige corruptie, die al wekenlang avond aan avond plaatsvinden in de Bulgaarse hoofdstad Sofia, begonnen op een rubberbootje. Hristo Ivanov, naar eigen zeggen een „abstracte jurist en weinig sensationeel politicus”, voer op een dinsdag begin deze maand naar een kiezelstrand aan de Zwarte Zee. Officieel publiek bezit, maar onbegaanbaar voor gewone Bulgaren omdat een oligarch en gepensioneerd parlementariër het zich heeft toegeëigend.

Nog voor Ivanov zijn gympies aan land had gezet, kwamen er potige, gewapende kerels in korte broek op hem af: van de overheidsdienst die alleen hooggeplaatste, actief dienende politici zou moeten bewaken. Ze duwden hem tot zijn navel het water in en smeten met de wit-rood-groene Bulgaarse vlag die hij op het strand plantte.

De actie, live gestreamed op Facebook, raakte een zenuw bij Bulgaren die volgens Ivanov behoorlijk „schandalenmoe” zijn. „Deze agenten in burgerkleding die, met op de achtergrond een soort paleis en een jachthaven, mij in zee duwen om als maffiosi een illegaal imperium te beschermen, brachten iets teweeg.”

De video van Ivanov – inmiddels 1,2 miljoen keer bekeken – ontstak de sluimerende onvrede in Bulgarije tot een brand die niet lijkt uit te doven. „De bevolking komt in opstand tegen systematische corruptie en machtsmisbruik”, vat Ivanov (45) samen. De activist én oud-minister van Justitie is een voorman geworden van de protesten tegen premier Bojko Borisov en openbaar aanklager Ivan Gesjev. Het is hun vertrek waar demonstranten specifiek om scanderen.

Borisov, een christendemocraat die sinds 2009 af en aan premier is, was al in opspraak gekomen nadat er foto’s waren gepubliceerd van zijn slaapkamer, met een nachtkastje vol briefjes van 500 euro. De premier heeft geprobeerd de onvrede te sussen door wat leden van zijn kabinet te ontslaan, maar zonder effect. „De energie lijkt niet af te nemen”, zegt Ivanov, aan de telefoon vanuit Sofia.

Lees ook: Bulgaarse premier Borisov herschikt kabinet na protesten

Oud-brandweerman

Wat hem betreft gaan de protesten door tot er nieuwe verkiezingen komen, maar oud-brandweerman en bodyguard Bojko Borisov is volgens Ivanov niet het voornaamste probleem. „Bulgarije is een klassiek voorbeeld van state capture: de werkelijke macht – de regering, justitie, media en in de economie – is in handen van een kleine clan oligarchen.” De belangrijkste daarvan zijn de miljonairs Ahmed Dogan, die van het ingepikte strandje waar Ivanov aanmeerde, en diens politieke erfgenaam Delyan Peevski.

Dogan, oprichter van de Beweging voor Rechten en Vrijheden, de politieke partij voor de Turks-Bulgaarse minderheid, was in de communistische tijd informant voor de geheime dienst en verwierf daarna een fortuin met onduidelijke herkomst. Tot 2013 zat hij in het parlement en steunde met zijn partij verschillende regeringen. Peevski volgde hem in die rol op en is naast politicus ook mediamagnaat. Hij bezit vrijwel alle kranten in het land. Bulgarije is niet alleen het armste en meest corrupte land van de Europese Unie, maar is ook hekkensluiter op de persvrijheidranglijst.

Het Openbaar Ministerie zou ook onder invloed van Peevski en Dogan staan: tegenstanders worden vervolgd, terwijl corruptieklachten tegen hen nooit ergens toe leiden. Twee weken geleden vielen zwaarbewapende agenten namens het OM de kantoren binnen van de Bulgaarse president, de socialist Rumen Radev, die ook heeft opgeroepen tot het vertrek van Borisov en aanklager Gesjev. De gelekte foto’s van Borisovs slaapkamer zijn volgens Ivanov „typische kompromat”, compromitterend materiaal om loyaliteit mee af te dwingen. „Via Borisov komt veel staatsgeld en Europees geld bij de oligarchen terecht. Als Borisov niet doet wat Peevski wil, wordt hij morgen in de boeien geslagen.”

Hristo Ivanov heeft zich zijn hele juridische en politieke carrière ingezet om de rechtsstaat in Bulgarije te verbeteren, zegt hij. Eerst namens ngo’s en in 2014 en 2015 iets meer dan een jaar als minister van Justitie – onder premier Borisov. Achteraf ziet hij dat hij een soort schaamlap was, „een academicus die Brussel en de Bulgaarse bevolking moest doen geloven dat er serieuze gerechtelijke hervormingen zouden komen”. „Ik wist dat Borisov die niet echt van plan was, maar ik hoopte als minister de Europese Commissie te kunnen mobiliseren om die hervormingen toch af te dwingen.” En dat hij dan ook het OM zou kunnen aanpakken, wat Borisov hem expliciet verboden zou hebben.

Het was naïeve hoop. „Al snel bleek dat ik van Juncker en Timmermans (toenmalig voorzitter en vice-voorzitter van de Europese Commissie) niets hoefde te verwachten. Borisov is een loyale en nuttige idioot voor de Europese Volkspartij en hij maakt geen internationale problemen zoals de Hongaarse premier Orbán. Toen het Bulgaarse parlement tegen mijn hervormingen stemde, ben ik opgestapt.”

Vervolgens richtte Ivanov een politieke partij op die bij de verkiezingen van 2017 de kiesdrempel niet haalde. Verkiezingen die er, net als in 2013, kwamen nadat Bulgaren massaal waren gaan protesteren tegen corruptie. In beide gevallen stemden ze vervolgens Borisov weer aan de macht. „Jonge mensen stemmen niet als ze ongelukkig zijn over de politiek, die emigreren, naar Nederland”, zegt Ivanov. Maakt dat hem niet pessimistisch dat de protesten tot echte veranderingen kunnen leiden?

„Ons uiteindelijke doel is de situatie doorbreken waarin ongekozen macht, met z’n tentakels in ons rechtssysteem, groeit en groeit. Daarom moeten we onze stem laten horen.” Maar echt rooskleurig ziet hij het niet in. Sinds Bulgarije in 2007 lid werd van de EU „zijn er heel veel stappen gezet, en toch komen we nooit echt vooruit”.

Grote bekendheid

Wat wel vooruit lijkt te komen, is Ivanovs politieke carrière, want de wat knullige video van bijna een uur op het strandje, heeft hem grote bekendheid gegeven. De manier waarop doet denken aan de videostunts van de Slowaakse politicus Igor Matovic. Die werd daar dit voorjaar premier mee. „Ik heb jaren geprobeerd de ellendige situatie in abstracte termen te beschrijven, zonder bijzonder effectief te zijn”, zegt Ivanov. „Nu ik een specifiek voorbeeld heb laten zien van hoe de oligarchen ons land bezetten, heb ik opeens ieders aandacht.”