Houtstook: de ‘hete aardappel die niemand durft door te slikken’

Ontmoedig het gebruik van oudere open haarden en houtkachels. Dat was een van de adviezen die de Sociaal-Economische Raad (SER) deze maand uitbracht over biomassa. De kabinetsadviseur kon op veel politieke bijval rekenen voor zijn kritische opmerkingen over het industriële gebruik van hout, zoals voor kolencentrales en biomassacentrales die wijken van warmte moeten voorzien. Rond het advies om de oude vertrouwde open haard te ontmoedigen, bleef het stil.

Voor minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) zal die stilte niet als een verrassing komen. Hij daagde eind vorig jaar de Tweede Kamerleden uit door te suggereren dat „de allerergste luchtverpesters (…) open haarden en barbecues” toch wel buiten schot blijven. „Ik weet zeker dat u uw vingers daar politiek niet aan durft te branden”, zei Wiebes tijdens een debat. „Is er een verbod in de maak? Nee, dat durft u niet.”

Gezondheidsschade

Nederland is dan ook erg verdeeld over de particuliere houtstook die in 9 procent van alle gevallen verantwoordelijk is voor gezondheidsschade door luchtvervuiling. „Sommigen zijn bang dat we alle kachels gaan verbieden, anderen zijn bang dat we niets doen”, aldus verantwoordelijk staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur en Waterstaat, D66) eerder dit jaar in de Kamer. Zij zegt voor het redelijke midden te kiezen, met voorlichting, regels voor nieuwe kachels, en een lokale aanpak door gemeenten. „Een categorisch verbod” had Van Veldhoven al eerder uitgesloten.

Toch is de uitstoot door houtstook relatief fors. Onderzoeksbureau CE Delft gaat ervan uit dat een open haard 250 maal meer milieuschade teweegbrengt dan een moderne cv-ketel. Ook vergeleken met de bekritiseerde biomassacentrales van energiebedrijven steekt particuliere houtstook schril af. Onlangs staakte energieproducent Vattenfall zijn voorbereidingen voor een houtgestookte centrale in Diemen, omdat het eerst duidelijkheid van de politiek wil. Druk was er ook van Diemenaren, bezorgd over de luchtkwaliteit. Maar per eenheid warmte (PJ) stoot een open haard 75 keer meer fijnstof uit dan zo’n moderne biomassaketel, meldt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in zijn recente rapport over biomassa.

Milieu-organisatie Fern maakte recent berekeningen over de gevolgen van de verbranding van biomassa, zoals nu in Europa grootschalig in 27 energiecentrales gebeurt. Over tien jaar zou dat in Europa tot zeker 1.700 doden en bijna 30.000 extra gevallen van bronchitis leiden. „Dat moet wel worden afgezet”, aldus het PBL, „tegen 40.000 doden en 130.000 gevallen van bronchitis door particuliere verbranding van biomassa [dat jaar].”

De SER doet deze maand een voorzichtige suggestie aan het kabinet. Kijk eens hoe je „met gedragsbeïnvloeding” voorkomt dat particulieren stoken op de dagen dat smog dreigt.

Stookalert

Opmerkelijk is dat de adviseur het weinig bekende ‘stookalert’ van het RIVM ongenoemd laat. Minder dan 15.000 mensen hebben zich sinds de start ervan in 2019 geabonneerd. Zij worden door het instituut via een e-mail geïnformeerd als zij de houtkachel beter een dagje kunnen uit laten. Naar aanleiding van de alerts zijn er „van oktober tot en maart 7.500 berichten op sociale media geweest”, voegt een woordvoerder van RIVM toe.

Volgens onderzoek van het CBS hebben 1,3 miljoen huishoudens een haard of kachel en wordt naar schatting een kwart (bijna) nooit gebruikt. Dat geringere gebruik geldt meer voor de open haard dan voor de kachel die brandt op korrels geperst hout (pellets). De laatste is minder vervuilend en kreeg zelfs subsidie, maar daar is tot tevredenheid van de SER dit jaar een eind aan gekomen.

„Ik denk dat weinig mensen zich iets van het stookalert aantrekken”, zegt Ubel Zuiderveld van Stichting Luchtfonds, die tegen houtstook ageert. „Dat is ook wel logisch, want voor een toenemend aantal mensen is houtstook met de komst van de pelletkachel een deel van de hoofdverwarming geworden. Dan zit je bij een stookalert in de kou. Dat wil niemand.”

Door de komst van buitenkachels, vuurkorven en pizza-houtovens krijgen we nu ook in de zomer dagelijks klachten

Ubel Zuiderveld Stichting Luchtfonds

Volgens het Longfonds hebben 1,2 miljoen mensen in Nederland een longziekte, van wie 750.000 aangeven geregeld met benauwdheid te kampen door houtrook. „Tot voor kort kregen wij alleen in het stookseizoen dagelijks klachten”, zegt Zuiderveld. „Door de komst van buitenkachels, pizza-houtovens en vuurkorven krijgen we nu ook in de zomer dagelijks klachten. Houtstook is een hete aardappel in de landelijke politiek, die niemand durft door te slikken.”

Door toedoen van diezelfde politiek wordt de lucht de komende jaren schoner. Emissies lopen terug, bijvoorbeeld door schonere auto’s. Die ontwikkeling leidt er volgens het PBL toe dat relatieve verontreiniging van houtstook toeneemt. In 2030 zorgen kachels en haarden voor 40 procent van de roetvervuiling.

Om alle Nederlandse kachels en haarden aan de praat te houden, is er per jaar ruim een miljard kilo hout nodig, berekende het CBS in 2018. Daarvoor wordt hout uit tuinen gebruikt, maar ook sloophout, zoals oude meubels. Een substantieel deel komt echter uit het bos, en juist bij biomassa voor energiecentrales is dat bij politici en in de publieke opinie een gevoelig punt. Aan hout voor de particuliere stook gaat het, los van de productie van pellets, jaarlijks om 340 miljoen kilo.