‘Het CBR heeft het niet getroffen met de leiding, de afgelopen jáááren’

Wachttijden bij de klantenservice van drie kwartier, 75-plussers die zo lang op hun medische verklaring moeten wachten dat hun rijbewijs verloopt, een nieuw computersysteem waarin dossiers vastlopen. Het loopt al jaren niet lekker bij het CBR. Tegelijkertijd moet je voor alles wat te maken heeft met je rijbewijs langs datzelfde CBR.

Pier Eringa, baas van het ov-bedrijf Transdev, heeft op verzoek van minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) uitgezocht waardoor het al jaren misgaat. En vooral ook suggesties gedaan voor verbeteringen bij het CBR. Want deze publieke organisatie vervult een belangrijke maatschappelijke taak. Acht op de tien Nederlandse volwassenen hebben een rijbewijs en moeten bijvoorbeeld op tijd weten dat dit dreigt te verlopen. „Je kunt zeggen: ach, jaarlijks 5.000 verlopen rijbewijzen is niet veel op het totaal. Ik zeg: de norm is nul. Geen verlopen rijbewijzen, dat moet het doel zijn van het CBR”, zegt Eringa in een video-interview naar aanleiding van zijn onlangs verschenen rapport.

De uitspraak typeert de klare taal die Eringa bezigt. Net zo helder is de boodschap van zijn rapport: het moet echt anders bij het CBR en wel nu. Volgens hem kan de nieuwe directie onder leiding van voormalig D66-voorman Alexander Pechtold samen met een nieuw divisiemanagement dat voor elkaar krijgen. Maar dan moeten ze het wel echt gaan dóén. En – net zo belangrijk – ze moeten het vertrouwen van de 1.600 CBR-medewerkers terugwinnen.

U bent vrij positief over de huidige leiding?

„Nou ja, ik geef het huidige management een kans. Bij de werknemers die ik sprak voor mijn onderzoek is er hoop dat Pechtold dingen voor elkaar gaat krijgen. Pechtold moet zich van de mensen om zich heen wel afvragen: zijn dit de mensen die het CBR naar de volgende fase helpen? Het kan zijn dat mensen onder de nieuwe directie opbloeien. Het kan ook zijn dat ze te veel onderdeel zijn van de ingesleten oude cultuur. Ik sluit niet uit dat Pechtold in het management flink moet vernieuwen.”

Lees: Een ramp op de weg, maar rijtest is niet meer nodig

Veel 75-plussers moesten zo lang wachten op beoordeling van hun medische verklaring dat hun rijbewijs verliep. Behoren dat soort problemen straks tot het verleden?

„Pechtold verwacht dat die wachtlijsten aan het eind van het jaar zijn weggewerkt. Er zijn extra artsen aangetrokken. Maar je moet niet alleen dweilen, je moet ook de kraan dichtdraaien. Je moet niet alleen nieuwe spelers toevoegen, je moet óók slim voetballen.”

U ziet bij het CBR veel vakmensen die hun best doen, wij vonden hen afwerend en wantrouwend. Hoe rijmt u dat?

„Jullie spraken leidinggevenden. Ik sprak ook met de laag daaronder en die gaf me verrassend snel vertrouwen. In het begin zaten de luiken dicht. Niet zo gek. Er is jarenlang over hen heen geplast door politiek en pers. Dat maakt argwanend. ‘Wat wij nu vertellen, schrijf je dat ook op?’, wilden ze weten. Ze konden zich niet voorstellen dat er iets met hun opmerkingen en klachten werd gedaan. Dat valt de oude CBR-top aan te rekenen. Mensen werden wel aangehoord, maar niet géhoord. Dat je als leiding niets doet met de suggesties die je krijgt, is beroerd. Hoog op de actielijst van de heer Pechtold staat, wat mij betreft, investeren in kwaliteit van de leiding en cultuur van de organisatie.”

Ze gingen reorganiseren én een nieuw ICT-systeem invoeren én centraliseren. Een dodelijke cocktail

Pier Eringa directeur Transdev

U stelt vast dat de problemen bij het CBR al heel lang spelen. Hoe komt dat?

„Allereerst is het CBR niet altijd kundig aangestuurd door het departement. Politici willen van alles. Het departement had soms best tegen de politiek kunnen zeggen: ‘Dit gaan we even niet doen, mensen.’ Het CBR had trouwens ook best zelf af en toe kunnen zeggen: ‘Dit kunnen we niet.’ Het please-gehalte was te hoog. Ik zeg altijd: als je iedereen te vriend wil houden, had je ijscoboer moeten worden. Ik denk dat ze niet durfden te protesteren omdat ze de boel niet voor elkaar hadden.”

Lees hier de open brief van de heer Corstens die gered wilde worden uit „de imcompetente handen van het CBR”

Intern was het niet op orde?

„Dat is de tweede factor. Ze gingen reorganiseren én een nieuw ICT-systeem invoeren én centraliseren. Dat is een dodelijke cocktail. Toen ik dat zag, dacht ik: jongens, jongens, jongens, dát hebben jullie zo niet geleerd op de managementschool. Het doel was dat de meeste keuringen door de computer zouden worden afgedaan. Op de weg daarnaartoe moet je voorzichtig zijn. Dat is zo onhandig gemanaged. Zó onhandig. Vestigingen werden gesloten, mensen weggereorganiseerd. Want het systeem zou het overnemen.

„Ze kunnen wel zeggen: ‘Eringa kan achteraf makkelijk praten.’ Klopt! Maar ook vooraf kun je dingen zien aankomen. Waar was de raad van toezicht? [Tot half 2018 onder leiding van oud-Schiphol-topman Gerlach Cerfontaine, red.] Had die niet moeten zeggen: ‘Ho, ho, ho jongens’? Ze stonden erbij en keken ernaar. De voormalige baasjes en leidinggevenden vinden het vast niet leuk als ik dat zeg, maar het CBR heeft het bepaald niet getroffen met de kwaliteit van de leiding, de afgelopen jáááren.”

Wij interviewden een medisch adviseur van het CBR die door een nieuwe regel mensen geen rijvaardigheidstoets op kon leggen die hij wel noodzakelijk achtte voor de verkeersveiligheid. Hij voelde zich niet serieus genomen. Herkent u dat?

„Ja. Daar worden mensen lauw van. Het wordt onveilig als mensen er ook nog eens lelijk op aan worden gekeken. De overtreffende trap van onverschilligheid is onveiligheid. Ik vroeg aan keuringsartsen waarom ze het niet hogerop hadden gezocht. Ik werd ik met grote ogen aangekeken. Áls je dat deed, was er een groot risico om aan de kant gezet te worden.”

Waarom zet u vraagtekens bij de kwaliteit van de rapporten van bepaalde keuringsartsen, zoals huisartsen, bedrijfsartsen, arbo-artsen?

„Het CBR heeft keuringsartsen niet aan een touwtje. Als ze het formulier niet goed invullen, slaat het systeem op tilt. Ze schrijven bijvoorbeeld ‘krasse knar’ in de vrije tekstruimte die alleen bedoeld is voor ernstige zaken. Dan moet dat formulier handmatig verwerkt worden. Dus artsen moeten leren: alleen vrije tekstvelden gebruiken als het nodig is.

Lees ook dit portret van Pier Eringa: Een Pietje Bell die graag wil winnen

„Het CBR is afhankelijk van de producten – zo noem ik ze maar even – die ze aangeleverd krijgen van buitenaf, maar heeft er geen invloed op. Dan gaat het niet alleen over de medische keuringsrapporten, maar ook over de kwaliteit van mensen die examen komen doen – hoe goed zijn die opgeleid door hun rijschool?”

Waarom denkt u dat een professionalisering van de rijschoolbranche nuttig kan zijn?

„Dat was niet mijn onderzoeksopdracht, maar naar mijn indruk heeft de branche een kwaliteitsimpuls nodig, een certificering wellicht. Het lijkt een beetje wildwest. De goeden lijden onder de kwaden. Het CBR heeft daar niets over te zeggen.”

Lees ook over de lange wachttijden bij het CBR voor chronisch zieken en ouderen

Moet dat dan? Je kan ook zeggen: als je niet goed genoeg bent, zak je voor je examen en dan is het klaar.

„Dat is makkelijk. Je wilt in Nederland goede opleidingen, zodat de kans groot is dat je een goede chauffeur wordt. Het CBR voelt zich daarvoor mede verantwoordelijk.”

De vorige directie weet de enorme wachttijden aan de onvoorzien grote toename van gezondheidsverklaringen onder meer door de vergrijzing. Was dat geen misleiding?

„Eh ja, ‘misleiding’ is het grote woord. Het kleine woord is ‘afleiding’. Het is op z’n minst afleiding. Juist daarom had er meer scherpte verwacht mogen worden van de toezichthouders. Iets van: ‘Jullie zeggen dit nu wel, maar we willen er toch wat dieper inkijken.’ Of van het departement.”

Wat moet het ministerie doen?

„Aan het CBR vragen hoe ze het beste kunnen omgaan met keuringen en regels. Op sommige punten kun je wat makkelijker zijn en op andere vlakken wat strenger omdat het niet verantwoord is bepaalde mensen te laten rijden. Vraag het CBR: zitten we op de goede weg? Ze zijn daar niet gek. Het zijn vakmensen.”

U werkte eerder voor ProRail. Ziet u parallellen met het CBR?

„Zeker. Vergelijkbare patronen, verkokering, reputatieschade. Missers die werden uitvergroot. Daar speelden ook interne problemen, een zwakke raad van toezicht, een in zichzelf gekeerde directie. En een onduidelijke rol van departement en politiek. Patronen die ik ook terugzie bij het UWV, de IND en de Belastingdienst. Intrigerend.”

Als u gevraagd wordt om de Belastingdienst te onderzoeken, wat zegt u dan?

„Ik heb een heel drukke baan. Ik moet het ov de winter door helpen. Het rapport over het CBR heb ik in mijn vrije tijd geschreven.”

Wat is uw belangrijkste advies aan de verantwoordelijken van het CBR?

„Toezichthouders moeten de directie steunen, maar ook uitdagen. Ze moeten rondlopen in het bedrijf, luisteren, een niet-pluis-gevoel kunnen krijgen. Tegen Pechtold zou ik zeggen: blijf vier tot vijf jaar. Een periode dat je vertrouwen kunt krijgen en dingen aanpakken en verbeteren. Leidinggevenden moeten geen passanten zijn. Werknemers moeten iets en iemand hebben om zich aan vast te kunnen klampen. En het gevoel hebben dat het stapje voor stapje verbetert.”