Wet over voltooid leven van D66 is klaar, maar voor Rutte III is de druk eraf

Door de coronacrisis duurde het een paar maanden langer. D66-Kamerlid Pia Dijkstra vond het „ongepast” om middenin de crisis, die veel kwetsbare ouderen het leven kostte, met haar wet te komen. Maar nu corona in Nederland voorlopig is geluwd diende Dijkstra vrijdag alsnog haar wet over ‘voltooid leven’ in, die ouderen van 75 jaar en ouder de mogelijkheid geeft om uit het leven te stappen, ook als ze niet ziek zijn. De wet is een aanvulling op de bestaande Euthanasiewet, die „uitzichtloos en ondraaglijk lijden” als een van de eisen stelt.

Dijkstra’s voorstel, in 2016 al voor het eerst aangekondigd, is al jaren een splijtzwam in de coalitie. De kabinetsformatie van Rutte III liep er in 2017 bijna op stuk. De christelijke partijen, en dan met name de ChristenUnie, waren mordicus tegen. Het compromis werd een onderzoek naar de problematiek van voltooid leven, dat begin dit jaar verscheen. Maar daarvoor had Dijkstra al gezegd haar wetsvoorstel sowieso in te dienen, wat er ook in het onderzoek zou staan. Het leidde tot irritatie bij haar christelijke coalitiepartners.

‘Ik doe vrolijk en ik overschreeuw mezelf’

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers noemt Dijkstra’s wetsvoorstel „een onbegaanbare weg” voor zijn partij. De ChristenUnie zal niet meemaken dat dit kabinet deze wet moet uitvoeren, aldus Segers. Maar zover gaat het ook niet komen. De wet nog snel voor de verkiezingen van maart 2021 behandelen is „niet wenselijk”, zegt Dijkstra. D66 wil de tijd nemen voor de behandeling. „Dit is een onderwerp waar we het heel erg goed met elkaar over moeten hebben.”

Overigens spraken de partijen in het regeerakkoord af dat het D66 vrij stond om de voltooid leven-wet in te dienen. Dijkstra ziet het indienen als het inlossen van een verkiezingsbelofte. Bovendien kan D66 zich, nu de wet echt bij de Tweede Kamer ligt, in de komende campagne weer extra profileren op het thema zelfgekozen levenseinde, voor de eigen achterban een belangrijk onderwerp. De ChristenUnie zal het stiekem ook niet erg vinden dat het richting maart weer vaker over hun verzet tegen voltooid leven gaat.

Dijkstra’s politieke tegenstanders proberen de coronacrisis nu als argument tegen haar wetsvoorstel te gebruiken. Zo zegt Segers (ChristenUnie) in een verklaring dat hij het „buitengewoon pijnlijk dat in een tijd waarin ouderen zich extra kwetsbaar voelen, D66 een voorstel indient waarvan we weten dat het bij veel ouderen tot grotere onzekerheid en meer angst leidt". SGP-senator Diederik van Dijk schreef op Twitter dat D66 na een maandenlange lockdown om ouderen te beschermen „ijskoud met wetsvoorstel komt dat een doodscultuur creëert”.

‘Geen enkele relatie’

Volgens Pia Dijkstra heeft haar wetsvoorstel „geen enkele relatie” met de coronacrisis. „De groep waar ik voor op wil komen heeft geen medische aandoeningen. Het zijn mensen die vinden dat ze te lang leven, terwijl hun levensverhaal af is. Dat is absoluut niet de kwetsbare groep die geraakt wordt door zo’n virus.” En: „Voor de ChristenUnie is het nooit een goed moment.”

‘Práát met mensen over hun wens om te sterven’

Serieuze kritiek op het idee van voltooid leven kwam in januari van onderzoeker Els van Wijngaarden. Zij noemde de term ‘voltooid leven’ te „rooskleurig” en „verdoezelend” in haar rapport. De groep ouderen met een doodswens had vaak allerlei problemen, van piekeren en eenzaamheid tot financiële zorgen. Hun doodswens bleek, mede daardoor, vaak niet definitief. Van Wijngaarden concludeerde ook dat de groep 55-plussers met een stervenswens wegens voltooid leven klein is: zo’n 10.000 personen. Ook gaat het om relatief jonge ouderen: driekwart is onder de 75 jaar.

In Dijkstra’s voorstel zat vanaf het begin een leeftijdsgrens van 75 jaar. Die heeft ze gehandhaafd omdat deze groep ouderen „een relatief lang leven achter de rug hebben”, zo staat in de wet. Dijkstra heeft op basis van het onderzoek van Van Wijngaarden wel een aantal aanvullingen gedaan. De wet creëerde al de nieuwe functie van ‘levenseindebegeleider’, die een oudere na een aantal intensieve gesprekken medicatie voor zelfdoding mag geven. Dijkstra wil nu ook dat deze levenseindebegeleider familieleden en de huisarts bij het traject betrekt, mits de oudere dat zelf ook wil. „Het is heel belangrijk dat het een weloverwogen en langer bestaande wens is en dat we zeker weten dat er geen sprake is van druk of beïnvloeding door anderen.”

In deze gesprekken moet de levenseindebegeleider ook „expliciet” kijken naar alternatieven voor zelfdoding, zegt Dijkstra. „Zijn er nog mogelijkheden om het leven toch weer de moeite waard maken?”

Meerderheid onzeker

De Raad van State buigt zich nu over Dijkstra’s wet en komt over een paar maanden met een advies. Pas als Dijkstra dat advies in haar voorstel heeft verwerkt begint de schriftelijke behandeling in de Tweede Kamer. Het Kamerdebat over de voltooid leven-wet zal dus pas na de verkiezingen plaatsvinden. Een kleine meerderheid van partijen in de Tweede Kamer sprak zich de afgelopen jaren positief uit over het principe van voltooid leven (naast D66 gaat het om de VVD, GroenLinks, PvdA, 50Plus en FVD). Hoe dat na de verkiezingen zal zijn is onzeker.

En zal Dijkstra zelf haar voltooid leven-wet nog wel verdedigen? Ze is 65 jaar en heeft nog niet besloten of ze weer op de kandidatenlijst van D66 wil volgend jaar. „Als ik weer op de lijst ga, wil ik zeker weten dat ik het nog vier jaar wil doen.” Motiveert het kunnen verdedigen van haar wet niet genoeg? „Dat is ook in goede handen bij de fractie van D66.”

Lees ook dit interview met Pia Dijkstra uit 2016: ‘Er is geen plicht om te leven’