In museum Boerhaave hangt een zweem van smetvrees

Zelfs het zeeppompje halverwege de expositie ‘Besmet!’ voelt als een museumobject. Een welkom pronkstuk waarvan de passerende bezoeker gretig gebruik maakt – aanraken mag! – want in een zaal vol informatie over infectieziekten hangt algauw een zweem van smetvrees. Waarom niest die man verderop zo hard? En hoeveel mensen zouden vandaag dat touchscreen hebben aangeraakt? Zelfs het woord ‘expositie’ klinkt opeens erg verwant aan ‘exposure’, blootstelling.

Toch zou thuisblijven zonde zijn. Zelden was een tentoonstelling zo actueel als ‘Besmet!’, sinds donderdag te zien in het Leidse wetenschapsmuseum Boerhaave Centraal staat de uitbraak van epidemieën. Van polio tot aids, van de Spaanse Griep tot Covid-19: alles komt aan bod aan de hand van foto’s, filmpjes en objecten. Eigenlijk zou de opening in april hebben plaatsgevonden, maar de expositie werd ingehaald door de actualiteit: het museum moest sluiten door de coronacrisis. Daardoor kon de tentoonstelling nog wel up-to-date worden gemaakt.

Ziekte-uitbraken

Het allereerste voorwerp dat je ziet, is een buisje met antistoffen tegen het coronavirus SARS-CoV-2. Datum: maart 2020. Op de achtergrond klinken nieuwsfragmenten van een paar maanden geleden: de persconferentie waarin de eerste coronamaatregelen worden afgekondigd, de koning die het land toespreekt. Op een groot beeldscherm knipperen lichtjes: de website globalincidentmap.com toont real-time ziekte-uitbraken. Denguekoorts in Singapore en Bangladesh, een eekhoorn met builenpest in Colorado.

Al dwalend langs vitrines met eSwabs (waarmee coronatests in keel en neus worden afgenomen) merk je hoe je de afgelopen maanden gewend bent geraakt aan een nieuwe realiteit met mondkapjes en 1,5 meter afstand. Door met museumbezoekersblik te kijken naar een plexiglas spatkap of een longfoto van een Covid-19-patiënt besef je: dit is history in the making. En zo worden ook voorbije epidemieën extra relevant.

Foto’s van jongemannen in Tilburg in 1951, in quarantaine vanwege een pokkenepidemie, hangen naast foto’s uit de serie ‘Nederland in quarantaine’ van afgelopen voorjaar. Een doe-het-zelf-beademingsapparaat uit de jaren vijftig (gemaakt van een snelkookpan en de versnellingsnaaf van een fiets) diende als inspiratie voor een prototype dat de TU Delft onlangs maakte: de twee machines staan naast elkaar tentoongesteld, als zoek-de-verschillen-plaatje. En het indrukwekkende pestmasker uit de 17e eeuw, met die snavelachtige uitstulping, lijkt niet langer een kostuum uit vervlogen tijden, maar een hypermodern mondkapje.

Soms blijft de tentoonstelling wat aan de oppervlakte. Enkele objecten zijn eerder kunstzinnig dan wetenschappelijk, zoals de in 2018 gemaakte ‘pestjurk’. De tijdlijn die ouderwetse wondermiddeltjes toont (zoals verpulverde narwaltand en theriak – een mengsel met daarin opium en versgemalen addervlees) is door hoofdpijnopwekkend fel tl-licht nauwelijks te lezen. En de film over de samenhang tussen infectiezieken, overbevolking en klimaatverandering biedt wel érg summiere info, en lijkt vooral een obligate knieval richting milieubeschermers (tijdens de opening donderdag was er een demonstratie, vanwege de samenwerking tussen het museum en Shell). Hetzelfde geldt voor het bordje bij een opgezette vliegende hond: dat meldt kort door de bocht dat vleermuizen bij recente virusuitbraken als ebola en sars ‘steeds een rol spelen’.

Koeienhoofden

Gelukkig spreekt het meeste voor zich: van houten kistjes vol malariamuggen tot fraaie posters met teksten als ‘Doodt de vliegen!’ en ‘Weest zindelijk!’ Ook Boerhaave doet een duit in het zakje. Vlak bij een spotprent over vaccinatieangst uit 1800 (waarop mensen koeienhoofden krijgen na een inenting tegen de koeienpokken) staat met grote letters op de muur ‘Vaccineer en bescherm elkaar!’