Met ingehouden adem kijkt het CDA uit naar de tweede ronde

Om vijf uur in de middag telde het CDA deze zaterdag nog drie potentiële lijsttrekkers, nog geen tien minuten later waren er twee over. Dat Mona Keijzer meteen zou afvallen, was vooraf al wel de verwachting. Maar hoe leden hun stemmen zouden verdelen over minister Hugo de Jonge en Kamerlid Pieter Omtzigt, en hoeveel rondes daarvoor nodig zouden zijn - dat was gissen.

Die tweede ronde komt er dus. De strijd wordt gestreden door De Jonge (48,7 procent van de stemmen in de eerste ronde) en Omtzigt (39,7 procent). Vicepremier De Jonge kwam 1,3 procentpunt en één stem tekort om in de eerste ronde te winnen. Met 11,6 procent scoorde staatssecretaris Keijzer niet alleen tijdens deze verkiezing het laagst, ze scoorde ook aanzienlijk lager dan toen ze in 2012 met vier anderen streed voor het lijsttrekkerschap – dat was toen 26,4 procent.

Lees ook: in de strijd om het lijsttrekkerschap staat ook de koers van het CDA op het spel

„Heren, hoe denken jullie de stemmen van Mona binnen te halen?” vroeg partijvoorzitter Rutger Ploum aan De Jonge en Omtzigt.

De Jonge sprak over de crisis die de samenleving te boven moet komen. Over „grote onzekerheden over banen, woningen, de zorg”. Hij waarschuwde dat die „een katalysator kunnen zijn voor polarisatie”. Omtzigt vertelde over „een nieuw sociaal contract van de overheid met burgers”. Hij hoopte „met Mona en Wopke in het kabinet een stap te maken om deze ontzettend moeilijke tijd door te komen”. Minister Wopke Hoekstra (Financiën), lang gezien als kansrijke CDA-leider, besloot niet mee te doen aan de strijd, maar ligt kennelijk goed bij Omtzigt.

Ook opvallend: De Jonge klapte wel voor Omtzigt. Dat deed Omtzigt andersom niet bij De Jonge.

Bos bloemen

Keijzer keek vanaf de eerste rij toe – een bos bloemen die ze had gekregen als bedankje op haar schoot - hoe de overgebleven kandidaten haar stemmers probeerden te verleiden. Ze werd door partijvoorzitter Rutger Ploum bedankt. Ze werd ook „een vrouw met lef” genoemd, die „een belangrijke bijdrage levert aan de partij”. Maar zulke woorden klinken achter de schermen in de partij lang niet altijd over Keijzer. Daar wordt ze omschreven als „lichtgewicht”. Er werd meer dan eens over haar gezegd dat de enige die Keijzer als lijstrekker wilde, Keijzer zelf was.

Na afloop, toen de partijvoorzitter de kandidaten succes had gewenst, stormde de pers af op De Jonge en Omtzigt. Minutenlang aanschouwde Keijzer het, vanuit een hoek op de eerste rij, omringd door haar campagneteam. Toen de camera’s haar kant op kwamen duurde het niet lang voordat ze haar steun uitsprak aan Pieter Omtzigt. „Ik vind het van belang dat het CDA weer de volkspartij wordt die het is. Een partij die naast de mensen staat. Aan CDA’ers die op mij hebben gestemd zeg ik: kies voor Pieter Omtzigt.”

Lees ook: hoe de CDA-verkiezing werd ontregeld door problemen met het online kiessysteem

Een dag eerder had Hugo de Jonge nog gezegd dat hij in één ronde zou winnen. „Ik ben Zeeuw van geboorte”, herhaalde hij zaterdag voor iedere camera. „Luctor et Emergo is de wapenspreuk van de Zeeuwen: ik worstel en kom boven. Of zoals de Zeeuwen zeggen” – met accent - „lukt ’t vandaag niet dan lukt ‘t morgen wel”. Hij moest van de pers horen dat Keijzer haar steun had uitgesproken voor Omtzigt.

De Keijzer-stemmers zullen niet als vanzelfsprekend voor Hugo de Jonge gaan. Het inhoudelijke verschil tussen die twee is te groot. Hij heeft tijdens zijn campagne steeds weer benadrukt dat hij samenwerking met Forum voor Democratie niet ziet zitten, dat hij de partij terug wil brengen naar het midden. Zij wilde FVD niet uitsluiten en voelde meer voor een rechts-conservatieve koers. Zaterdag zei De Jonge dat hij niet van plan was zijn verhaal ineens aan te passen.

Veranderde toon

Toch is zijn toon wel degelijk veranderd. In januari zei hij nog in een interview met NRC dat de positie van Nederlandse boeren als tweede voedselexporteur van de wereld minder belangrijk is dan een innovatieve agrarische sector en dat „we boeren eerlijk moeten vertellen dat op dezelfde manier blijven boeren als nu niet lukt”. Vorig weekend zei hij tijdens een campagnetour door Nederland steeds weer dat hij éérst had moeten zeggen hoe trots hij is op boeren. En hij herhaalde steeds weer: „De boeren horen bij het CDA en het CDA bij de boeren.”

De reden daarvoor: nadat Omtzigt zich had gekandideerd was De Jonge gebeld door een jonge boerin, die ook als lobbyist werkt voor boerenbelangenorganisatie LTO. Ze had tegen hem gezegd dat hij anders over de boeren zou moeten spreken als hij de agrarische achterban van het CDA achter zich wilde krijgen.

Pieter Omtzigt noemde zaterdag steeds de naam van Wopke Hoekstra en Mona Keijzer als CDA’ers die hij graag in een nieuw kabinet wil zien als het CDA nog een keer zal regeren. En Hugo de Jonge dan? Omtzigt: „Ik vind het wat aanmatigend Hugo de Jonge, die mijn tegenstander is, te noemen. Dat deed ik ook niet bij Mona toen ze nog campagne voerde.” In de Tweede Kamerfractie wordt met ingehouden adem uitgekeken naar de tweede ronde. Niet iedereen is fan van Omtzigt, alleen Martijn van Helvert schaarde zich tot nu toe achter hem. Als Omtzigt de tweede ronde wint, dan zal in de fractie de vraag spelen of de huidige fractievoorzitter Pieter Heerma plaats voor hem moet maken. Formeel gaat de fractie daarover, maar als de leden Omtzigt tot partijleider hebben gekozen dan dwingt dat zijn fractiegenoten om hem tot hun voorzitter te maken. „Natuurlijk heb ik daar allerlei ideeën over”, zei Omtzigt daar zaterdag over. „Er is geen formele procedure voor. De fractie gaat erover.” Of hij er in het reces een vergadering over zou willen beleggen, liet hij in het midden.

De strijd zal de komende dagen niet alleen gevoerd worden over de stemmen die in de eerste ronde naar Keijzer gingen – de kans is groot dat die zich vooral aangetrokken voelen tot het profiel en verhaal van Omtzigt. Wat deze verkiezing extra spannend kan maken is het deel van de CDA-leden dat wel stemgerechtigd is, maar dat in de eerste ronde niet heeft verzilverd. Die opkomst lag nu met ruim 66 procent hoger dan in 2012, toen net geen 55 procent stemde. Daar valt nog veel te winnen. Woensdag om 12 uur wordt de uitslag van de tweede ronde bekendgemaakt.