School is dé stressfactor in het leven van veel jongeren

Jongeren ervaren voornamelijk stress door school en huiswerk en minder door sociale media, blijkt uit een grootschalig, landelijk onderzoek van Unicef Nederland. In opdracht van Unicef onderzochten het Trimbos-instituut, Stichting Alexander en de Universiteit Utrecht tussen december 2018 en mei 2020 het mentaal welbevinden en de stressfactoren van jongeren tussen de 10 en 18 jaar in Nederland. Het rapport Geluk onder druk? verscheen donderdag.

„De meeste onderzoeken gaan over specifieke, vaak negatieve thema’s, zoals jongeren en drugs. We wilden een totaalbeeld krijgen van hoe jongeren zich in het algemeen voelen”, aldus Suzanne Laszlo, directeur Unicef Nederland.

Aanleiding voor Geluk onder druk? was de vaststelling door Unicef dat het mentaal welbevinden van jongeren in Nederland onder druk leek te staan. Toch blijkt uit het onderzoek dat de meeste jongeren goed in hun vel zitten.

Lees ook: Wat moet je nú met die lamlendige tiener op de bank?

„Het welbevinden van jongeren ligt redelijk hoog en is door de jaren heen stabiel gebleven”, zegt Marloes Kleinjan, hoogleraar youth mental health promotion aan de Universiteit Utrecht en onderzoeker aan het Trimbos-Instituut. „Maar tussen 2001 en 2017 is de druk door schoolwerk verdubbeld.” Ook in dit onderzoek noemen jongeren school en huiswerk de voornaamste bronnen van stress. Zeven procent van de jongeren in het basisonderwijs meldt daar last van te hebben; in het voortgezet onderwijs is het 27 procent. Te veel toetsen in één week, te veel huiswerk en toetsen meteen na de vakantie blijken de stress te verhogen. Bijna een op de drie jongeren van 12 tot 16 jaar heeft regelmatig last van prestatiedruk.

„Voor zover ik weet, is er geen grondig onderzoek gedaan naar waarom de druk door schoolwerk in die mate is toegenomen”, zegt Kleinjan. „Wel zijn de afgelopen jaren de ambitieniveaus van zowel ouders als leerlingen gestegen. Ouders investeren heel actief in de carrière van hun kinderen: zo is huiswerkbegeleiding volgens het CBS gestegen in de afgelopen jaren. Maar je ziet ook dat exameneisen zijn aangescherpt sinds 2011 en dat toelatingseisen van vervolgopleidingen steeds hoger en strenger worden.”

Meer vakken dan verplicht

Juliette Pieters (17, vwo), die in het Jongerenpanel van Unicef zit, vertelt zelf meer vakken te hebben genomen dan verplicht is. „Ik heb heel veel toetsen, veel huiswerk, en ik wil natuurlijk goede cijfers. Het zou helpen als de docenten meer met elkaar zouden afstemmen wie wanneer een toets of huiswerk geeft.” „Het is niet zo dat jongeren alleen minder toetsen willen”, vult Laszlo aan. „Er moet vooral een betere balans komen.”

Opmerkelijk is dat slechts 2 procent van de jongeren sociale media als stressfactor benoemt, zegt Kleinjan. „We hadden verwacht dat het heel veel naar voren zou komen. Maar voor jongeren zijn sociale media een integraal onderdeel van hun leven, zoals fietsen.”

Robbe van Hulst (13, gymnasium) bevestigt dat sociale media geen stress veroorzaken, maar „soms schrik je van hoeveel je daarmee bezig bent”. Puck Stoelinga (18, student kunst en economie aan HKU), die vanuit het Unicef Jongerenpanel workshops geeft aan scholen, ziet wel een vorm van druk vanuit sociale media. „Voor jonge jongeren, die met sociale media zijn opgegroeid, is het gebruik ervan zo genormaliseerd dat zij misschien niet kunnen herkennen dat ze ook een bron van stress zijn. Ik zie dat sommige jonge meisjes door sociale media wel een bepaalde standaard krijgen van hoe ze eruit moeten zien.”

Meisjes ervaren meer stress en prestatiedruk dan jongens

Over het algemeen blijkt dat meisjes kwetsbaarder zijn dan jongens. Waar 71 procent van de jongens in het voortgezet onderwijs het idee heeft snel te kunnen herstellen na een moeilijke periode, is het bij meisjes 49 procent. Zij ervaren ook meer stress, prestatiedruk en schooldruk.

Zij zijn niet de enige kwetsbare groep. Ook jongeren uit onvolledige gezinnen, met een hoger opleidingsniveau, en met een westerse migratieachtergrond ervaren veel schooldruk.

Minder sociale steun

Jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond hebben een minder goede gezondheid dan jongeren met een Nederlandse achtergrond. En hoewel jongeren behoefte hebben aan sociale steun van hun gezin, leeftijdgenoten en docenten, blijkt dat jongeren met een migratieachtergrond en jongeren met een lagere opleiding minder sociale steun krijgen.

Sociale steun blijkt tijdens de coronacrisis „misschien relevanter dan ooit”, aldus Kleinjan. Hoewel het onderzoek plaatsvond voor de uitbraak van Covid-19, kregen jongeren achteraf de kans om te reflecteren op de resultaten. „Bij crises zie je dat psychische klachten, zoals somberheid en angsten, toenemen. Bij de meeste mensen nemen de klachten na een crisis weer af. Als jongeren weer naar school kunnen en hun sociale interacties hervatten, zullen de psychische klachten die een gevolg zijn van corona waarschijnlijk meer afnemen”, voorspelt Kleinjan. De directeur van Unicef is minder optimistisch: „De coronacrisis heeft een grote impact op jongeren”, aldus Laszlo. „Uit het onderzoek blijkt dat bij 1 op de 3 jongeren de veerkracht ontbreekt om goed om te gaan met stressvolle situaties, zoals de coronacrisis. Maar het onderzoek toont ook aan wat jongeren nodig hebben om hun welzijn te versterken. Juist nu is dat belangrijk.”