‘Noodplan EU helpt ook onze eigen economie’

Toen bondskanselier Merkel vorige maand een grote politieke draai maakte, juichte Armin Laschet dat van harte toe. Laschet is minister-president van de deelstaat Noordrijn-Westfalen, kandidaat voor het leiderschap van de CDU en een van de kanshebbers om Merkel volgend jaar op te volgen als bondskanselier.

Laschet had Merkel in februari nog verweten dat ze te weinig daadkracht en ambitie toont in de Europese politiek. Maar op 18 mei sloeg zijn ongeduld om in enthousiasme.

Merkel en de Franse president Macron presenteerden die dag hun reusachtige reddingsplan van 500 miljard euro voor de Europese economie, die zwaar aangeslagen is door de coronacrisis. In één klap gaf Merkel daarmee het jarenlange Duitse verzet tegen gezamenlijke Europese schulden op.

Vrijdag bespreken de Europese regeringsleiders op een top-per-video de plannen voor het economische herstel. De Europese Commissie heeft inmiddels ook een eigen plan gepresenteerd, dat zelfs 750 miljard euro groot is.

Net als Nederland waren u en uw partij altijd tégen het samenvoegen van schulden in de Europese Unie. Waarom wilt u dat nu toch mogelijk maken?

„We zijn nog steeds tegen het samenvoegen van schulden”, zegt Laschet. Hij ontvangt in zijn werkkamer in het hoofdkwartier van de regering van Noordrijn-Westfalen in Düsseldorf, met uitzicht op de traag stromende Rijn.

„Het basisprincipe van de monetaire unie is dat ieder land verantwoordelijk is voor zijn eigen begroting en eigen schulden. Maar nu is in heel Europa de pandemie aangekomen, waar geen van de lidstaten schuldig aan is. Voor het eerst in lange tijd maken we weer een recessie mee. We staan voor een van de grootste uitdagingen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Ik weet niet of iedereen van de ernst van de situatie doordrongen is.

„Duitsland en Nederland kunnen alleen hun kracht herwinnen als de Europese interne markt functioneert en ook Spanje, Italië, Frankrijk en Griekenland goed uit deze crisis komen. Als slechts enkele landen zich herpakken, zal dat onze economie niet op gang brengen.

Lees ook: In Duitsland krijgen de ‘zuinige vier’ harde kritiek vanwege hun verzet

„De impuls die nu wordt gegeven is een Europese. Het geld is niet bestemd voor het ondersteunen van begrotingen. Ook niet voor het aflossen van bestaande schulden. Wél voor investeringen in de toekomst. Dat is ook in ons nationale belang, het Nederlandse en het Duitse.”

Maar het blijven schulden waarvoor de lidstaten een gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen. Is dat voor Duitse kiezers niet moeilijk te verteren?

„Nee, want iedereen in Duitsland weet dat wij als exportland een grote binnenmarkt nodig hebben om onze producten te verkopen.”

Een deel van die miljarden wordt niet als lening verstrekt aan landen in Zuid-Europa, maar als gift, als geschenk. Dat stuit in Nederland op weerstand.

„Het zijn geen geschenken. Het is een investering in de toekomst van onze Europese markt. Zo brengen we met investeringen elders ook onze eigen economie weer aan de praat. In de Bondsdag stemmen zelfs mensen hiermee in die tijdens de Griekenland-crisis sceptisch over de hulppakketten waren.”

Oud-minister van Financiën Schäuble, nu voorzitter van de Bondsdag, zei: als je landen die al zwaar in de schulden zitten nieuwe leningen aanbiedt, geef je ze stenen in plaats brood.

„En Schäuble is bepaald niet iemand die lichtvaardig met geld omgaat. Maar zelfs hij erkent dat de uitzonderlijke toestand van de economie nu vraagt om uitzonderlijke maatregelen.”

Kun je het herstelplan van Merkel en Macron, en dat van de Europese Commissie, vergelijken met het Marshall Plan – de financiële hulp waarmee de VS na de Tweede Wereldoorlog West-Europa er bovenop hielp?

„Het Marshall Plan was geen liefdadigheid. Het diende economisch en geopolitiek eigenbelang van de Verenigde Staten. Het ging erom West-Europa sterk te houden tegenover de overmacht van de Sovjet-Unie.

Lees ook: Merkel en Macron: 500 miljard voor economisch herstel EU

„Zo kun je nu over deze Europese plannen zeggen: ze zijn solidair en weerspiegelen economische belangen. En bovendien hebben ze een geostrategisch belang: Europa moet kunnen meekomen in de concurrentie met China en de VS.”

Duitsland en Nederland waren het bijna altijd eens over het financiële beleid in de EU. Hoe ernstig is het dat dit nu niet meer zo is?

„Het is normaal dat landen in belangrijke kwesties soms verschillende opvattingen hebben. Duitsland en Frankrijk zijn het ook niet altijd eens. Maar in zakelijk overleg moet er een gezamenlijke oplossing te vinden zijn. De Europese Commissie heeft daar al een aanzet voor gegeven, door in haar voorstel zowel leningen als subsidies op te nemen.”

Hoe kan een compromis eruit zien?

„Nederland betwist niet het uitgangspunt dat hulp via de EU geboden moet worden, en dat we daarvoor gezamenlijk schulden moeten opnemen. Waarover de meningen verschillen is: moeten die gelden worden terugbetaald of niet? Leningen of subsidies? Dat is zeker op te lossen.”

Het noodplan is volgens onder meer de Duitse minister van Financiën Scholz een ‘Hamilton-moment’. Bedoeld wordt: de opmaat naar de Verenigde Staten van Europa. Hebben we dat nodig?

„De vergelijking met Alexander Hamilton, minister van Financiën toen de Verenigde Staten werden gesticht, gaat mank. Hamilton voegde de schulden van de deelstaten samen op federaal niveau. Het idee was dat de solidariteit daardoor zou toenemen. Maar het leidde tot zoveel spanningen, dat men de verantwoordelijkheid van de deelstaten voor eigen schulden toch weer versterkte. De vergelijking is te simpel.

„Maar de EU heeft wel een nieuwe impuls nodig. Zeventig jaar na het Schumanplan (dat de eerste aanzet gaf tot de Europese integratie, red.) en dertig jaar na de Duitse hereniging, twee mijlpalen in de Europese ontwikkeling, staan we voor een heroprichting van de Europese Unie. Die moet leiden tot een echte politieke unie, zonder daar meteen een ‘Verenigde Staten van Europa’ in te zien.

„In Noordrijn-Westfalen hebben we in de coronacrisis de grens met Nederland de hele tijd open gehouden en het gezondheidsbeleid met elkaar gecoördineerd. De landen in Europa hebben hun aanpak van deze crisis verder te weinig op elkaar afgestemd.

„Als er een tweede golf van de pandemie komt, moeten landen niet weer hun grenzen sluiten maar zorgen dat we een Europees volksgezondheidsbeleid hebben. Door bijvoorbeeld allemaal op dezelfde manier het aantal besmettingen te meten, zodat we precies weten in welke regio een besmettingshaard ontstaat en we het virus samen kunnen bestrijden.”

Waarom was het zo belangrijk voor u de grens met Nederland open te houden?

„Allereerst voor de mensen in de grensregio’s, die voor een deel wonen in het ene land en werken in het andere. Alleen mensen in essentiële beroepen gingen nog naar hun werk: artsen, verpleegkundigen, mensen die het dagelijks leven aan de gang hielden. Hadden we grenscontroles ingesteld, dan waren zij na hun werk nog eens uur kwijt geweest aan de grens voor ze thuis kwamen. Dat zou ongehoord zijn. Aan de Duits-Franse en de Duits-Oostenrijkse grens hebben we er voorbeelden van gezien.

„Daar komt bij dat we aan weerszijden van de grens leven in een gemeenschappelijke economische ruimte. Veel producten uit Noordrijn-Westfalen voeren we uit via de havens van Rotterdam en Amsterdam. Het was belangrijk om die leveringsketens in stand te houden.

„Terwijl de grens open was zijn er nauwelijks toeristen naar het buurland gereisd. Je kunt meer verantwoordelijkheid aan mensen overlaten dan vaak wordt gedacht. Bij een tweede golf, of nog een pandemie, moet het voorbeeld van de Nederlands-Duitse grens het model zijn.”

U kent Nederland en spreekt Mark Rutte vaak. Maakt u zich zorgen over de groeiende afkeer van de EU in Nederland?

„Rutte is een sterke Europeaan, hij wil dat Europa een succes wordt. De kracht van Duitsland en Nederland was altijd dat we de Europese Unie rationeel zien. In alle lidstaten zijn nu populistische anti-EU- tendensen. Maar ik heb het gevoel dat mensen door de huidige crisis beter merken hoe belangrijk een sterk Europa is.

„Tot nu toe waren we zelfs voor de mondkapjes afhankelijk van China. We hebben een EU nodig die in crisissituaties onafhankelijk is van de wereldmarkten.”

U bent kandidaat voor het CDU-leiderschap, en u wilt ook bondskanselier worden. Zal u als kanselier, na zestien jaar Merkel, staan voor continuïteit?

„Angela Merkel kan terugblikken op een succesvol kanselierschap. Het waren goede jaren voor Duitsland en Europa. Ze heeft ons land met succes door menige crisis geleid. Die continuïteit moeten we bewaren. Maar er zullen zich nieuwe thema’s aandienen. We moeten Europa nieuw organiseren, de digitalisering en het klimaatbeleid hebben een nieuwe dynamiek nodig.”