De begeerde kenniswerker wordt opeens afgedankt

Na vijf jaar hier is Allen (28) uit Beijing behoorlijk vernederlandst. Hij kijkt Zondag met Lubach. En eet zelfs „soep in een zak” uit de supermarkt. „Dat had ik me in China nooit kunnen voorstellen.”

Allen werkt bij een consultancybedrijf in Amsterdam – en wil niet met zijn achternaam in de krant, uit angst zijn baan kwijt te raken. Hij leeft de laatste maanden „onder enorme stress”, vertelt hij.

Hij heeft het gevoel „gemonitord” te worden door zijn baas. „Ik werk zo hard mogelijk, van acht uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds, zodat ik meer lever dan verwacht wordt. Want als er nu iets misgaat, zijn de expats de eersten die ontslagen worden.”

In 2018 werkten volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 54.000 expats van buiten de Europese Unie in Nederland – kenniswerkers met een hoog opleidingsniveau. Ongeveer de helft komt uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Oost- en Zuid-Azië. De expats verblijven hier met een werkvergunning, geregeld en betaald door hun werkgever. Dat maakt ze voor hem ‘duurder’ dan werknemers uit Nederland.

Als zo’n kenniswerker zijn baan verliest, krijgt hij drie maanden om een nieuwe functie te vinden. Anders is het: terug naar huis. Hetzelfde geldt voor de expats die hier op een ‘zoekjaarvisum’ kwamen. Met dat visum krijgt net-afgestudeerd talent een jaar lang de tijd hier werk te vinden. Lukt dat niet, dan moet je weg.

Kinderen op school

Onder expats heerst momenteel enorme onrust, zo blijkt uit gesprekken die NRC voerde met hen, organisaties die hen vertegenwoordigen en vakbond FNV. Uit een enquête van website DutchNews onder ruim drieduizend expats bleek vorige maand dat bijna de helft zich zorgen maakt over de gevolgen van het coronavirus op werk en inkomen.

Het gaat om mensen die in veel gevallen al jaren in Nederland wonen, kinderen hier op school hebben, een huis hebben gekocht, een flinke lening afsloten voor hun studie – en plots hun toekomst op korte termijn ernstig in gevaar zien komen. Ze werken veelal bij banken, bij techbedrijven en in de industrie.

Deze groep wist – toen ze hier kwamen – dat het verblijf wellicht tijdelijk zou zijn. „Dat klopt”, zegt FNV-bestuurder Bob Bolte, „maar vergeet niet: ze zijn gevraagd om hier te komen werken, door bedrijven die niet altijd aan Nederlandse arbeidskrachten kunnen komen. Wat hier van school komt, is gewoon te weinig om al het werk te doen. Zeker in sectoren als de ICT, met tot voor kort tienduizenden vacatures.”

Lees ook: De lastige keuze voor de buitenlandse expat: blijven of naar huis gaan

Extra tijd

Het totaal aantal kenniswerkers – inclusief expats uit EU-landen – is de afgelopen vijftien jaar gegroeid van 2,7 naar 4,2 procent van de beroepsbevolking. Daarmee staat Nederland, na Finland, onderaan in Europa als vestigingsplaats voor internationaal talent. Dat moet snel meer worden, vindt staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken en Klimaat, CDA), die in maart nog de Tweede Kamer meldde plannen te ontwikkelen „om het vestigingsklimaat voor internationale kenniswerkers te versterken”.

Vakbond FNV hoopt dat het kabinet nu „iets voor deze groep kan doen”, zegt Bolte. „Geef ze wat extra tijd om iets anders te vinden, of zich om te scholen. Die drie maanden was al kort, maar nu helemaal. We hebben ze straks weer nodig.”

Een online petitie, waarbij expats de Immigratie- en Naturalisatiedienst oproepen het zoekjaarvisum wegens de coronacrisis te verlengen, is bijna 2.500 keer getekend. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt momenteel te „verkennen” of kennismigranten die hun baan verliezen een langere zoekperiode kunnen krijgen dan drie maanden.

Voor Allen uit China zou de extra tijd enorm helpen, om bijvoorbeeld zijn net gerenoveerde appartement te kunnen verkopen. „De laatste jaren was de economie zó goed. Ik werd elke paar weken door headhunters benaderd of ik niet voor ze wilde komen werken. Ik weet niet wat ik zou doen als ik nu ineens terug moet.”

Svetlana Kleyner (39):
‘Ik sta open voor een baan, maar niemand staat nu open voor mij’

Geboorteland: Rusland
In Nederland sinds: september 2019
Werkt bij: Springer Nature

„Ik werk voor een academische uitgeverij, op de afdeling geesteswetenschappen. Ik coördineer boekseries, overleg met schrijvers, organiseer peer reviews. Dit is altijd een tijdelijke baan geweest. Ik was in gesprek met een ander bedrijf voor een baan, en toen kwam Covid: ze hebben alles stilgelegd. Ik sta open voor nieuw werk, maar dat is lastig, want niemand staat open voor mij. Als ik geen werk vind, moet ik in september weg, dan loopt mijn zoekjaarvisum af. Ik weet nu echt niet wat ik moet doen. Begin maart zag alles er nog peachy and rosy uit. Nu niet meer.

„Nederland is één van de beste Europese landen om te wonen. De expatgemeenschap is erg leuk. Ik ben lesbisch, Rusland is een moeilijk land voor mij. Nadat de leden van Pussy Riot een gevangenisstraf hadden gekregen, wist ik: dit land gaat naar de verdoemenis.

„Ik vind de simpelheid en directheid in Nederland erg prettig. Ik kom uit een cultuur waar het taboe is om nee te zeggen. Waar je moet raden wat je baas nu echt bedoelt. Er is geen sociaal spel hier. Je hoeft niet ja te zeggen terwijl je nee bedoelt om dan een aardige manier bedenken om niet te doen wat je net hebt toegezegd.”

Valerie Ntinu (24):
‘Ik heb al een billion breakdowns gehad’

Geboorteland: Kenia
In Nederland sinds: 2014
Werkt bij: Is momenteel op zoek naar werk

„Op mijn achttiende ben ik samen met mijn tweelingzus naar Nederland gekomen om te studeren. Zij in Maastricht, ik in Leiden. Ik studeerde binnen vier jaar af in International Studies en vroeg toen mijn eerste zoekjaarvisum aan. Na mijn master vroeg ik een tweede visum aan. Dat loopt af op 6 augustus. Als ik dan geen werk heb, moet ik weg. Het was zonder Covid al lastig om werk te vinden, nu krijg ik op elke sollicitatie te horen: ‘vanwege corona…’ Ik heb al een billion breakdowns gehad. Elke dag zie ik wegtikken.

„Ik heb veel geld moeten lenen om hier te kunnen studeren – als student van buiten de EU mag je nauwelijks werken. Ik keek ernaar uit om te gaan werken zodat ik kan gaan terugbetalen. En stel dat ik weg moet, waar ga ik dan heen? Dit is het enige land dat ik ken als volwassene.

„Ik voel me deel van de maatschappij. Mijn zus woont hier, mijn vrienden, mijn Duitse vriendje. Kenia functioneert anders, het is daar heel belangrijk wie je kent. En hoe hard het ook klinkt, daar ben ik niemand. Niet omdat ik arm ben, ik kom uit een middenklassegezin. Maar alleen de mensen met het juiste netwerk vinden er werk.”

Felipe Azevedo (29):
‘Wat ik kon doen om te blijven, heb ik gedaan’

Geboorteland: Brazilië
In Nederland sinds: september 2018
Werkt bij: Medtronic in Heerlen

„Ik heb een eenjarig contract, dat loopt in december af. Ik kan alleen hier blijven als Medtronic mijn contract verlengt, anders heb ik drie maanden om een andere baan te zoeken. Maar ik zie geen vacatures. Ik ben van mijn ploeg de laatste die is aangenomen, ik werk bij de klantenservice. En ik kom van buiten Europa. Ik kost geld en ben degene met weinig ervaring. Als iemand moet gaan, ben ik dat misschien wel.

„In Nederland wonen is voor veel mensen een droom. Ook voor mij. Ik voel me hier thuis. Wat ik kon doen om te blijven, heb ik gedaan. Ik heb de taal geleerd en ben ingeburgerd in de maatschappij. Ik houd van de leefstijl: fietsen naar kantoor. Ik ben homo, en voel me veiliger hier dan in Brazilië. Als het kan, zou ik hier de rest van mijn leven kunnen blijven.

„Ik volg de Nederlandse politiek. Ik hou van Mark Rutte. Ik vind dat hij het hartstikke goed doet. Maar toch, ik heb hem nog niet gehoord over hoe het nu verder moet met kennismigranten of afgestudeerden. We zijn geen burgers, zo voelt het. We hebben geen stem. Er komt niemand voor ons op.”

Hamdi Hamani (38):
‘Alle sollicitaties zijn nu uitgesteld’

Geboorteland: Tunesië
In Nederland sinds: juli 2019
Werkt bij: Is momenteel op zoek naar werk

„Ik studeerde vorig jaar af aan Warwick University in Engeland, in manufacturing systems engineering and management. Het was altijd een droom van mij om een master in het buitenland te doen, en besloot na tien jaar werken in Tunesië de stap te wagen – om een nieuwe carrière te beginnen, meer te verdienen. Na mijn afstuderen hoorde ik over het zoekjaarvisum in Nederland.

„Ik ben hier sinds juli vorig jaar. Via uitzendbureaus vond ik een baantje bij de receptie van een hotel. Maar dat stopte in maart, toen het hotel door de lockdown sloot. Ik vind Amsterdam een heel fijne stad. Het internationale gevoel, dat je Engels met iedereen kunt spreken. Alleen het weer is vaak niks.

„Ik heb al op veel banen in mijn vakgebied gesolliciteerd, maar bijna alle sollicitatieprocedures zijn nu uitgesteld. Wat het nog lastiger maakt, is dat bedrijven mij als expat moeten ‘sponsoren’. Ik hoop dat het kabinet besluit de zoekjaarvisa te verlengen.”