De prins op het witte paard is jaloers en stalkt

VICE publiceerde deze week een artikel waarvan mijn nekharen overeind gingen staan. Er wordt beschreven hoe jongens op TikTok doen alsof ze een ‘crazy boyfriend’ of ‘psycho ex’ zijn. Een meisje zegt in het artikel: „Het is wel een beetje ziek en niet helemaal oké, maar ook wel aantrekkelijk, omdat hij laat zien dat hij ergens om geeft.” Het is de zoveelste bevestiging dat we jaloezie, controlerend gedrag en geweld nog steeds romantiseren.

Sommige TikTok-jongeren kregen inspiratie van de Netflix-serie Youwaarin Joe vrouwen stalkt, omdat, zo zegt hij, hij alles over heeft voor de vrouw op wie hij verliefd is. Het is een voorbeeld van hoe partnergeweld, waaronder stalken, wordt afgebeeld in populaire media.

Onder andere Nederlandse hulporganisaties gaven kritiek op You: er wordt sympathie gewekt voor stalkers en minder mensen zullen aangifte durven doen. De acteur Penn Badgley die Joe speelt reageerde: „In een meer rechtvaardige maatschappij zouden we Joe zien als problematisch en geen belangstelling hebben voor de show. Maar dat is niet de maatschappij waarin we leven.”

Jaloezie als motief

Dat is inderdaad niet de maatschappij waarin we leven. Huiselijk geweld (ruim zestig procent is partnergeweld) is het grootste geweldsprobleem dat we kennen. In Nederland is een op de vijf vrouwen slachtoffer van stalking. Ongeveer een derde van de vrouwen heeft te maken met fysiek of seksueel geweld door een (ex-)partner, psychisch en economisch geweld niet meegerekend. In 75 procent van alle doodslag- en moordzaken met een vrouwelijk slachtoffer is de (ex-)partner de dader, met jaloezie als een van de meest voorkomende motieven.

Toch lijken we daar niet enorm van onder de indruk te zijn. 29 procent van de Nederlanders vindt partnergeweld in bepaalde omstandigheden acceptabel. Vijf procent van de Nederlanders onder de 25 jaar vindt verkrachting van een vrouwelijke partner acceptabel. (Overigens kan iedereen slachtoffer worden van partnergeweld in verschillende typen relaties, niet alleen vrouwen en niet alleen in heteroseksuele relaties.)

Het probleem is dus ernstig, en helaas staan we er vrij tolerant tegenover. Het lijkt erop dat onze tolerantie wordt gevoed door hoe geweld wordt geportretteerd in populaire media, volgens verschillende onderzoeken uit de Verenigde Staten. Onderzoek met muziekvideo’s die controlerend en vernederend gedrag bevatten, laat wat van die de beïnvloeding zien. Mannen en vrouwen (18 – 43 jaar) bekeken de clips. Als ze de videoclip leuk vonden en meeleefden, herkenden ze de signalen van controlerend en vernederend gedrag slechter. In dat geval waren ze ook minder overtuigd dat controlerend en vernederend gedrag mishandeling is. Ook bij onderzoek naar stalking blijkt het meeleven met een film een rol te spelen. De participanten (vrouwen van rond de 20) dachten in beginsel al negatief over stalking. Ze bekeken een romantische film en een enge film, in beide kwam stalken voor. Na de romantische film dachten vrouwen minder negatief over stalking dan eerst, maar alleen als ze meeleefden en de film als realistisch beschouwden. Na de enge film dachten alle vrouwen negatiever over stalking dan ze deden. Verder geloofden vrouwen die het gedrag van de stalker acceptabel vonden, meer in mythes over stalking, zoals ‘Als iemand de extreme kant op gaat met stalken, dan moet hij/zij wel heel gepassioneerd zijn over die persoon’.

Lees ook: Jonge kinderen zitten graag op TikTok. Maar hoe veilig is het daar?

Romantische beeldvorming

Hoe we gedrag interpreteren, heeft ook te maken met onze opvattingen over romantiek. Heteroseksuele vrouwen (18–50 jaar) werd gevraagd naar hun opvattingen over romantiek, controlerend gedrag, jaloezie, en hun ervaringen met partnergeweld. Vrouwen met romantische overtuigingen als ‘liefde overwint alles’, geloven vaker dat controlerend gedrag romantisch is. De vrouwen die daarbij dachten dat jaloezie in een relatie goed is, hadden vaker partnergeweld ervaren dan vrouwen zonder deze ideeën.

De onderzoeken laten zien dat populaire media van invloed kunnen zijn op ideeën over (on)acceptabel gedrag in relaties. De beeldvorming is een probleem omdat het partnergeweld vaak wordt onderschat en stereotyperingen met betrekking tot relaties en partnergeweld in stand houdt. Als controlerend gedrag, jaloezie en stalking als romantisch bestempeld kunnen worden, dan blijven vrouwen extra risico lopen om slachtoffer te worden van partnergeweld tot aan moord toe.

De romantische beeldvorming ondermijnt het terugdringen van partnergeweld en ondergraaft de stimulans om erover te praten en hulp te zoeken.

Geef voorlichting

De TikTok-trend om het gewelddadige ex-vriendje uit te hangen en de positieve reacties van meisjes is dan ook heel zorgelijk. Beeldvorming in populaire en sociale media is niet allesbepalend, maar het levert wel een bijdrage.

We zullen de kennis die is opgedaan moeten gebruiken om voorlichting over (on)gezonde relaties te geven en om adequate weerwoorden tegen deze beeldvorming te formuleren. We moeten niet dulden dat partnergeweld wordt genormaliseerd, geromantiseerd en gebagatelliseerd. Er staan levens op het spel.