Het geplaagde Rotterdamse Schouwburgplein gaat (weer) op de schop

Spannende tijden voor het Schouwburgplein. Als alles volgens plan verloopt, gaat Rotterdams meest verguisde plein ingrijpend op de schop. In de voorjaarsnota, die 16 juni wordt gepresenteerd, zal bekend worden of het college het plein als een van de Big Five bestempelt. Dat zijn vijf plekken in de stad waarin, mits de raad akkoord is, substantieel wordt geïnvesteerd, eventueel vanuit de Eneco-gelden van de gemeente.

Bijzonder is dat de Vereniging Verenigd Schouwburgplein, met daarin alle omliggende culturele instellingen, de Pauluskerk, bewonersorganisaties en ondernemers, actief heeft meegedacht over het plan. Een van de belangrijkste vragen die nog niet is beantwoord: zal landschapsarchitect Adriaan Geuze van West 8 (weer) gevraagd worden?

Zelden werd een plein zo intensief bediscussieerd, gehaat én bewierookt als het Schouwburgplein. Onder vakgenoten kan het conceptuele ontwerp van Geuze op bewondering rekenen. De maquette werd aangekocht door het Museum of Modern Art in New York als een van de beste tien pleinen ter wereld. Tegelijkertijd zong stadstroubadour Arie van der Krogt in 1997, het jaar van de oplevering:

Dacht je eindelijk een plein te krijgen midden in je stad, krijg je dat. Want dat plein is veel te glad en de helft is altijd nat. Met dat hout, dat rubber, dat cement, het is toch net alsof je op maandagmiddag bij de Gamma bent. (..) Daar heeft Adriaan Geuze van West 8 heel diep over nagedacht. Straks mag hij voor een paar miljoen, al zijn fouten nog een keertje overdoen.

Zomergast Adriaan Geuze gemist? Vijf hoogtepunten

In 2012 mocht Geuze inderdaad het plein voor 3 miljoen euro opknappen. Programmeur en producent van het Schouwburgplein Marjorie van der Windt-Veit wijst een aantal plekken aan. „Daar en daar hebben ze het plein toegankelijker gemaakt en er is verlichting bijgekomen aan de zijkanten.” De rand werd van natuursteen en voor de helft een trap. Al het staal en epoxy werd door hout vervangen en er kwamen platanen rondom het plein. Of dat verschil heeft gemaakt? „Misschien. Maar het plein is zo groot. Dat maakt het moeilijk om intiem te maken. Het is 8900 vierkante meter.” In het originele programma van eisen voor het plein was die leegte juist een eis.

Op een frisse donderdagochtend overziet ze een testshoot voor een yogales. „Al acht jaar wordt hier twintig weken elke zondag yoga gedaan, met gemiddeld zo’n honderdtwintig bezoekers. Dan ligt het hier helemaal vol. Om de ziel van het plein in leven te houden zenden we binnenkort digitale lessen uit.”

Zelf woont ze al dertien jaar aan het plein. „Het was voor de renovatie natuurlijk een ijzeren plein, dus het kon glad zijn. Als het geregend had was dat best eng. Vroeger liepen mensen ook altijd om het plein heen. Ik ook, zeker in de winter.” Volgens Bert Determann, tot 2018 zakelijk directeur van Theater Rotterdam, is Geuze zich uitstekend bewust van deze kritiek. „Als deze discussie speelt zegt Adriaan altijd dat hij te weinig budget had én dat hij de stalen noppen graag omhoog wilde, maar dat ambtenaren dat te scherp vonden.”

‘Rotplein’

De Vereniging Verenigd Schouwburgplein trok twaalf jaar geleden aan de bel. Bestuursvoorzitter Determann: „We daagden de politiek uit door te zeggen: ‘Het is een rotplein, doe er eens wat mee.’ Waarop zij zeiden: ‘Het is net zo goed jullie voortuin, stap eens over die drempel heen.’ Dat wilden we wel, mits zij ons daarbij ondersteunden. Zo is de ontwikkeling van het plein tot wat het vandaag is tot stand gekomen, met 82 evenementen vorig jaar, en 171.000 bezoekers.”

Naast de evenementen ontstond op het plein een duurzaamheidsinitiatief om in 2030 de omgeving C0² -neutraal te maken. Determann: „Toen bleek dat het dak van de parkeergarage lek was, hebben wij meteen gezegd dat we dan het plein naar een hoger niveau willen tillen. Omdat we tien jaar lang de medeverantwoordelijkheid voor het plein hebben genomen, hadden wij het recht verdiend om betrokken te zijn bij beslissingen over de toekomst.”

De gemeente stond daar meteen voor open. „Het is helemaal niet gebruikelijk dat private partners, zoals ik destijds als Schouwburgdirecteur, in gesprekken zit met topambtenaren over hoe we met het plein omgaan. Nu ligt er een plan waar zowel de gemeente als wij achterstaan. Ondanks de Coronacrisis is bevestigd dat de Big Five-projecten overeind blijven. Op dit moment worden de begrotingen door het college besproken en in november gaan ze naar de gemeenteraad.”

In het plan zijn een paar belangrijke aanpassingen, zoals een ontwerp van ‘plint tot plint’, iets dat mogelijk wordt door de straten voor de Doelen en de Schouwburg af te sluiten voor auto’s. „We willen dat het van de voordeur van de een, tot de voordeur van de ander loopt. Dat je de verhoging fysiek niet meer zo voelt. Door het verkeer weg te halen krijg je een hybride voetgangers-fietsersgebied. Er komt groen op, de verhoging wordt op allerlei plekken aangepakt en in een next level-plan verdwijnt zelfs de ingang van de parkeergarage aan het plein. In ieder geval komt er een fietsingang, vergelijkbaar met die van Station Blaak, maar met roltrappen, zodat je bij de terrassen een prachtige ingang krijgt.”

Aanvankelijk waren de ambtenaren die vanuit verkeer en mobiliteit naar dit plan keken voor een extra ingang van de parkeergarage aan het plein. „Dat is logisch, zij hebben ook een opgave. Veranderingen in verkeersstromen geeft repercussies voor heel de stad. Je kunt niet zomaar zeggen, we halen dat verkeer even weg.”

Toch zou hij dat op het Kruisplein het liefste ook doen. „Zodat het hele gebied voor voetgangers en fietsen wordt, net als de hele Binnenrotte, waar dat prima door elkaar heengaat. Uiteindelijk snapten ook de verkeersambtenaren dat binnen de visie voor het plein, het autoluw maken de logische stap is. Dat komt ook omdat we een wethouder duurzaamheid hebben die het belang daarvan inziet.”

Het materiaal van het plein zal wederom veranderen. „We willen echt groene plekken en verhogingen. Daar is verkennend overleg over met Adriaan Geuze. Hoe dat verder zal uitpakken weten we nog niet.”

De omslag voor het Schouwburgplein is volgens Van der Windt-Veit gekomen door een combinatie van de toename van evenementen, vanaf 2008 en het Giant Flying Grass Carpet in 2017. „Nu komen mensen óp het plein, ze spreken hier af. Dat kon je zes jaar geleden niet verzinnen. Het tapijt nodigt uit om te gaan zitten, dat zou je daarvoor niet hebben gedaan. De functie is veranderd. Ik vind het qua ontwerp een mooi plein, maar het moet wel bruikbaar zijn. Dat was het hiervoor niet.”

Vorig jaar werd de straat voor de Doelen als experiment afgesloten. „Dat geeft meteen een heel ander gevoel, vooral als het plein aan die kant geleidelijk naar beneden zou gaan.” Haar diepste wens voor het plein? Zo’n bad, net als vroeger.”

Dat zal in ieder geval niet gebeuren, een van de belangrijkste beperkingen, die ook voor het huidige ontwerp gold, is de beperkte draagkracht van de parkeergarage. Die zorgt ervoor dat er geen bomen op het plein staan, dat het plein verhoogd ligt en dat Pathé eruit ziet, zoals het eruit ziet. Een belangrijke vraag is of, net als in 2012, Adriaan Geuze wederom gevraagd wordt voor een herontwerp. Determann: „Je kunt afscheid nemen van een ontwerp, maar dat is niet makkelijk. Het leuke is dat Adriaan toch een beetje de Rotterdamse buitenruimte-architect is, met de Coolsingel, Stationsplein en Kruisplein.” Het ligt volgens hem voor de hand dat je in die stijl doorgaat op het plein. „Ik kom zelf uit de kunsten en ik waardeer het dat iemand niet alleen op een praktisch niveau nadenkt, maar ook conceptueel en esthetisch. Wat dat betreft is Adriaan een eigenwijze pepernoot die vaak gelijk heeft. Dat levert hele serieuze en interessante dingen op, ook al zijn dat dingen waar wij als ‘pleiners’ misschien niet direct achterstaan.” Zo wilde de vereniging bij de vorige verbouwing graag een podium „Midden op het plein ligt sindsdien een heuveltje. Dat was Adriaans invulling van onze wens, een glooiende bult, zonder vlak deel waarin je hoger bent dan de rest. Een tafel of piano kun je er alleen niet opzetten. We hebben nu zelf een houten podium gemaakt dat hij op zijn beurt spuuglelijk vindt.”

Gebruiker centraal

Hij voorziet vergelijkbare discussies in de toekomst. „Aan de andere kant kun je een plein niet door ambtenaren laten ontwerpen. Ze zijn deskundig, maar ze zijn geen architecten. Als je alleen maar pragmatisch denkt, levert dat nog geen kwaliteit op. Ik denk dat het aannemelijk is dat Adriaan hier weer bij betrokken wordt en het onmogelijk is om hem te passeren, omdat het een remake van zijn plein betreft. Persoonlijk ga ik er wel voorstaan dan het niet alleen visueel interessant is, maar ook praktisch als festivalterrein te gebruiken is, wat het inmiddels toch wel geworden is.” Belangrijk is volgens hem dat de gebruikers centraal staan. „Wat zeker is, is dat het tapijt dat er nu ligt een kwaliteit heeft van aanraakbaarheid en zachtheid, dat bewezen effectief is.”

Volgens Nadine Roos, medeontwerper van het tapijt, hebben ze het Schouwburgplein een nieuwe identiteit gegeven. „Die past beter bij de identiteit van de levendige, energieke stad. Wethouder Eerdmans vond het destijds belangrijk dat vrouwen met hun naaldhakken over het plein konden lopen. Het ontwerp van West 8 ging slechts uit van stedelijke leegte en de relatie met de haven. Inmiddels is Rotterdam een plek waar het leuk en gezellig is en waar terrasjes zijn.”

De nacht voor de yoga-testshoot is toevallig juist het Schouwburgplein als terras gebruikt. Overal liggen laveloze stedelingen, hangend in het gras of op de stoelen. Elke ochtend is een groepje stadswachten bezig ze van het plein te vegen. Volgens Adriaan Geuze heeft juist de renovatie het verschil gemaakt. „Daarna was het een plein van hout, waar je op kon liggen, zitten of yoga doen, met verplaatsbaar meubilair. Maar ook daarvoor werd het plein intensief gebruikt, bleek uit onderzoek. Met name door jongeren, er waren altijd wel 200 mensen op het plein. Nu ligt er een plastic mat die de helft van het jaar nat is, met daaronder houten planken. Dus je hebt een rottende, natte mat, in kleuren die niet passen bij de stad maar bij een woonboulevard. Met daarop bakken gele, dorre bamboe. Maar je kunt er wel met naaldhakken op lopen.”