Was het echt zo druk? Of vertekenen de foto’s?

‘Zo gaat boel weer op slot’, kopte De Telegraaf de dag na Hemelvaart. Daarboven een paginagrote foto van een overvolle zwemweide in Amsterdam. De zonnebaders lijken inderdaad over elkaar heen te buitelen. Lezers beschuldigen de krant er zelfs van de extra mensen in het beeld te hebben gephotoshopt.

Op de voorpagina van Trouw, dezelfde vrijdag, een foto van het strand van Scheveningen, dat zo druk lijkt dat veel lezers denken dat de krant zich in het jaar heeft vergist. Ombudsman Edwin Kreulen kreeg zo’n tien lezersmails over de foto, laat hij weten.

Foto’s van drukte liggen dit jaar extra onder de loep. Als Nederland zich niet aan de afstandsregels houdt, kunnen disciplinerende maatregelen worden opgelegd, waarschuwde Hubert Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad, op Hemelvaartsdag bij de NOS: „Als dit het beeld wordt van de zomer (…) dan zul je veel meer beperkingen moeten aanbrengen.”

Zijn foto’s daarvoor wel te vertrouwen? De Vlaamse nieuwssite Knack liet in een veel gedeeld artikel zien hoe met het ‘juiste’ standpunt en zoomlens mensen in een winkelstraat veel dichter opeen leken te staan dan in werkelijkheid. Het Deense persbureau Ritzau liet een speciale fotoserie maken om te tonen wat het vertekende effect is van een invalshoek.

Op elkaar drukken

„Een telelens kan mensen op elkaar drukken”, zegt Robin Utrecht, die de Scheveningse foto maakte en onder meer werkt voor ANP en NRC. „Dan kan je moeilijk zien of mensen anderhalve meter afstand houden. Zeker als je op ooghoogte staat. Van het strand kan je eigenlijk alleen van de pier een mooie overzichtsfoto maken.”

Maar je kan het niet drukker maken dan het is, zegt hij. „Je verzint er niet mensen bij. Het was echt extreem druk in Scheveningen, drukker dan vorig jaar. Ik zag groepen van dertig man twintig centimeter afstand houden.” Het was ook niet zijn „bedoeling” om te zeggen: kijk, het is druk. „Het is een foto die ik elk jaar maak.”

Dit jaar is alleen niet zoals elk jaar. Als het advies ‘vermijd drukte’ is, lijkt een fotograaf een extra verantwoordelijkheid te hebben die drukte waarheidsgetrouw in beeld te brengen. „De discussie is niet hoe foto’s worden gemaakt, maar welke worden gekozen”, zegt ANP-hoofdredacteur Freek Staps. „Wij laten zien hoe het is, de interpretatie is niet aan ons.” Hij legt uit dat het ANP vrijwel alle Nederlandse media bedient. „Welke foto wordt gebruikt, is aan de afnemer.” Een ANP-fotograaf levert daarom foto’s van verschillende perspectieven. „Op straatniveau, vanuit een pand, een heuvel. Ik weet niet welk verhaal erbij komt, welke kop, of welke burgemeester de redactie spreekt.”

In Trouw kwam bij de strandfoto de tekst ‘Te druk bij strand, plas en park’. NRC plaatste de waarschuwing van Bruls naast de Scheveningen-foto. (‘Erg druk – „Zomer met restricties”’). Maar ook ANP zelf levert tekst bij foto’s: in dossiernamen getiteld ‘Drukte bij Zeeuwse kustplaatsen’, of de eigen teksten van de fotograaf. Utrecht beschreef Scheveningen als ‘extreem druk’.

Signaleringsfunctie

„Het Veiligheidsberaad laat zich niet leiden door beeld, maar door informatie”, zegt een woordvoerder van voorzitter Bruls. Gemeenten en regio’s krijgen die van boa’s en politie. „Ik kan me wel voorstellen dat foto’s een signaleringsfunctie hebben”, aldus de woordvoerder. „Dat op sociale media een foto verschijnt, en dat handhaving daar dan gaat kijken.”

Lees ook deze reportage na de sluiting van de markt: Rust en afstand heersen op streng gecontroleerde Haagse Markt

Utrecht denkt dat burgemeester Remkes eind maart de Haagse Markt mede sloot door zijn foto’s. De fotograaf was „in shock” toen hij ’s ochtends de drukte zag, „mensen omhelsden elkaar zelfs.” Even later belde De Telegraaf of ze zijn foto’s mochten gebruiken bij een bericht (‘Verbazing om megadrukte Haagse Markt’), dat vervolgens door Geert Wilders werd getwitterd („Idioten.”). Twintig minuten later was de markt dicht.

Een videojournalist van De Telegraaf belde Robin Utrecht later: „‘Waar had jij nou je foto genomen? Nu is het hartstikke rustig’, zei hij. Zo’n foto is natuurlijk een momentopname”, zegt Utrecht. „Als ik een drukke markt ga fotograferen, ga ik daar niet pas ’s middags heen.”

Zaterdag hekelde burgemeester Depla van Breda de foto’s van drukke plekken. „We hebben geen druktemakers nodig, maar ruimtemakers”, zei hij bij talkshow Op1. „Als we voortdurend roepen ‘wat doen mensen het slecht’, ontstaat weerzin en geen draagvlak. Terwijl we draagvlak nodig hebben om de maatregelen te blijven dragen. Maar wat doen we? We worden boos en sluiten nog meer af.” De Amsterdamse zwemplek, Park Somerlust, werd uiteindelijk ontruimd.