‘NS wordt kleiner, dat kan niet anders’

Veel bedrijven proberen hun verlies door de coronacrisis voor dit jaar in te schatten. Dat bedrag is voor NS al bekend: bestuursvoorzitter Roger van Boxtel sprak op 24 april in talkshow Op1 over 1 miljard euro aan gemiste inkomsten voor 2020. Nu kijkt de raad van bestuur van NS zelfs tot 2025, en schat het totale verlies aan inkomsten voor vijf jaar op 4,7 miljard euro.

Het is een goed onderbouwde prognose, zegt financieel directeur Bert Groenewegen. „We zijn heel goed in het voorspellen van reizigersaantallen.” In combinatie met reizigersenquêtes en het krimpscenario van het Centraal Planbureau leidt dat tot drie grote verliesposten: 3,7 miljard euro aan gemiste reizigersopbrengsten in Nederland, 700 miljoen euro aan gemiste inkomsten op stations (verkoop in NS-winkels en huur van andere winkels) en 300 miljoen euro aan gemiste treinreizen naar België, Frankrijk en Duitsland. Op dit moment verliest NS circa 6 miljoen euro aan reizigersopbrengsten per dag.

Net als de NS houden ook de stad- en streekvervoerders rekening met grote verliezen tot 2025. Lees ook: Investeringen in duurzame bussen moeten terugbetaald

In 2019 haalde NS meer dan de helft van de omzet – 3,4 van 6,6 miljard euro – uit de activiteiten van dochterbedrijf Abellio in Engeland, Schotland en Duitsland. Dat moet er toch ook flink inhakken? Overheidsregelingen in die landen voorkomen dat de gemiste omzet nadelig uitpakt voor NS, zegt Groenewegen.

Dat de terugkeer van de oude reizigersaantallen nog jaren op zich laat wachten, heeft volgens Groenewegen een aantal oorzaken. „Het woon-werkverkeer zal veranderen. Het aantal e-bikes is niet aan te slepen. Veel bedrijven doen nu goede ervaringen op met thuiswerken en videobellen. Ook het hoger onderwijs zal meer op afstand worden geregeld. In onze prognose zitten we in 2024 nog 7 procent onder het niveau van 2019. We denken dat we pas in de loop van 2025 op 1,3 miljoen reizigers per dag zitten, het aantal van voor de crisis.”

Betaalbare kaartjes

Gezien de verwachte verliezen is krimp van de organisatie onvermijdelijk, constateert de top van NS. Tot 2025 wil het bedrijf 1,4 miljard euro besparen. Oude treinen worden nog wel vervangen, nieuwe investeringen blijven uit. Groenewegen: „De productiekosten moeten omlaag, maar met behoud van onze prestaties en de klanttevredenheid. Een dwingende voorwaarde is ook dat kaartjes betaalbaar blijven.”

Groenewegen heeft al een beeld bij hoeveel banen er moeten verdwijnen, maar wil dat niet kwijt. „Niet voordat we met de bonden hebben gesproken.” Het uitgangspunt is dat er geen gedwongen ontslagen vallen, omdat natuurlijk verloop via pensionering voldoende is. „Wel krijgen we een mismatch in functies en regio’s. Dat betekent niet dat conducteurs op kantoor moeten gaan werken, maar misschien wel dat kantoorpersoneel of monteurs elders moeten gaan werken. Functies krijgen een ruimere taakomschrijving. We vragen onze werknemers om flexibiliteit.”

Het overleg met de vakbonden moet nog beginnen. Dat kan lastig worden, getuige de reactie van de FNV op een tweede optreden van Van Boxtel bij Op1. De vakbond keerde zich in een verklaring meteen tegen het nieuwe credo ‘wendbaar en flexibel’. Van Boxtel zit daarmee „op het verkeerde spoor”, aldus de FNV. Uit de verklaring: „Men moet niet alleen maar kijken wat het kost treinen te rijden, maar men moet vooral ook kijken wat het de maatschappij kost als treinen niet rijden.”

Lees ook hoe NS ervoor stond vlak voordat de coronacrisis in Nederland uitbrak

Managementbonussen

NS is een staatsdeelneming, met het ministerie van Financiën als enige aandeelhouder. Behalve loonsubsidie via de NOW-regeling die veel bedrijven ontvangen, vroeg NS nog niet om overheidssteun. Dat gaat binnenkort gebeuren, zegt Groenewegen, want zonder steun overleeft NS het niet. Maar eerst wil hij een uitgewerkt plan hebben. „Ik vind het logisch dat je kunt laten zien dat je op een zeker moment weer voor jezelf kunt zorgen, en hoe je dat gaat aanpakken.” Er komen onder meer voorstellen over de bonussen voor het management in dat plan, dat in juli gereed moet zijn.

Zal het kabinet net zo ruimhartig zijn voor NS als voor KLM? Groenewegen ziet veel overeenkomsten. „Wij zijn ook heel belangrijk voor de economie, we zijn ook een grote werkgever, we doen ook aan reizigersvervoer, we hebben ook duur materieel. En ook al zijn we een staatsbedrijf, we hebben geen staatsgaranties, we moeten ons geld zelf verdienen.”

Wij hebben niet het nationale trots-imago van KLM, helaas

Bert Groenewegen financieel directeur NS

Verschillen tussen NS en KLM zijn er ook. „Wij hebben een open systeem, KLM heeft een gesloten systeem met reserveringen. Wij rijden door omdat de overheid het wil. En dat nationale trots-imago hebben wij niet, helaas.”

NS klopte nog niet aan bij Financiën, maar wel bij Infrastructuur en Waterstaat, het ministerie dat NS de vergunning verleent om het spoornet te exploiteren. Met andere vervoersbedrijven wacht NS op noodsteun van het ministerie van Infrastructuur, maar het duurt te lang, zegt Groenewegen. „Dat creëert onzekerheid en chagrijn in de sector. Er wordt aan gewerkt, ik ga er van uit dat het goed komt.” In Engeland was het veel sneller voor elkaar. „Daar had het ministerie voor transport in tien dagen een voorstel en zijn we als vervoerders in een weekend akkoord gegaan. Wij zijn daar heel tevreden over.”