Rekenkamer: aankoop staatsbelang in Air France-KLM was onrechtmatig

Minister Hoekstra (Financiën, CDA) heeft vorig jaar in strijd met de wet gehandeld door zonder voorafgaande toestemming van de Tweede Kamer een aandelenbelang van 14 procent in Air France-KLM te nemen. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer na onderzoek naar de transactie van eind februari 2019, die bijna 750 miljoen euro kostte. De waarde van dat belang is inmiddels geslonken tot nog geen 230 miljoen euro.

Een minister mag pas uitgaven doen als het parlement – zowel Tweede als Eerste Kamer – dat vooraf via een begroting heeft goedgekeurd. „In dit geval is de Staat een verplichting aangegaan zonder die parlementaire autorisatie”, schrijft de Rekenkamer. In uitzonderlijke gevallen mag het kabinet van deze begrotingsregel afwijken, maar dan moet het parlement daar wel vooraf over worden geïnformeerd. Ook dat heeft Hoekstra vorig jaar nagelaten. Hij heeft aan de vooravond van de aandelenaankoop slechts twaalf Kamerleden van de vaste commissie voor Financiën verteld over zijn voornemen – twee Kamerleden hadden dit vertrouwelijk overleg geweigerd. Hoekstra heeft in deze fase de Eerste Kamer helemaal niet geïnformeerd.

Lees ook dit interview met de president van de Rekenkamer: ‘Neem besluit voor overheidssteun niet overhaast’

Door zo te handelen, concludeert de Rekenkamer, „is het budgetrecht van het parlement geschonden” en is de transactie onrechtmatig geweest.

De Rekenkamer publiceerde het onderzoek naar de aandelenaankoop op Verantwoordingsdag, de vaste derde woensdag van mei waarop de toezichthouder een oordeel heeft over het regeringsbeleid in het voorgaande jaar.

‘Kritische kanttekening’

NRC schreef eerder al dat Hoekstra een advies van zijn ambtenaren over dit risico op onrechtmatigheid in de wind heeft geslagen. Nu erkent de CDA-minister nog maar gedeeltelijk dat hij fout zat en stelt dat de Comptabiliteitswet, die het budget van de Tweede Kamer regelt, niet op alle punten even duidelijk is. Het kabinet was „zich bij de gekozen handelwijze bewust van de potentiële onrechtmatigheid, maar achtte het doen slagen van de aandelenverwerving evenzeer van belang”, schrijft hij in reactie op het rapport aan de Rekenkamer.

Door de omvang van de omissie van Hoekstra had de Rekenkamer de jaarrekening van het Rijk eigenlijk niet mogen goedkeuren. Met de aandelenaankoop ter waarde van uiteindelijk 744,4 miljoen euro werd de zogeheten ‘tolerantiegrens’ van 1 procent bij het aangaan van financiële verplichtingen overschreden. Omdat het parlement, zowel Tweede als Eerste Kamer, kort na de transactie de aandelenaankoop via een zogeheten ‘suppletoire begroting’ alsnog heeft goedgekeurd, zag de Rekenkamer geen aanleiding meer om de jaarstukken van het kabinet af te keuren. Deze werden slechts voorzien van „een kritische kanttekening”.

Rekenkamerpresident Arno Visser zegt in een reactie dat het kabinet de kritiek in het rapport over Air France-KLM al ter harte neemt in de wijze waarop het parlement wordt geïnformeerd over de verschillende economische steunmaatregelen in de huidige coronacrisis. Voor de grote extra uitgaven die daarmee gepaard gaan, wordt voortdurend wetgevingsoverleg met Eerste en Tweede Kamer gevoerd. „Er is iets geleerd over de omgang met het parlement. Ons rapport heeft z’n schaduw vooruitgeworpen.”