Waar blijft de Gouden Palm voor regisseur Andrea Arnold?

Wordt het werk van de Britse regisseur Andrea Arnold wel voldoende op waarde geschat? Dat is misschien een rare vraag. Ze is een evident succesvolle filmmaker. Ze heeft een Oscar in de kast staan voor de beste korte film met Wasp (2003), al zijn haar films sindsdien niet meer voor Oscars genomineerd. Arnolds films gaan in première op de belangrijkste filmfestivals, zoals Cannes en Venetië. De BBC stelde vorig jaar een top-100 samen van beste films aller tijden die zijn geregisseerd zijn door een vrouw. Daarin staat haar film Fish Tank op de negende plaats.

Arnold is drie keer met een film geselecteerd in Cannes en heeft ook drie keer een prijs gewonnen. Dat geldt voor haar debuutfilm Red Road (2006), Fish Tank (2009) en American Honey (2016). Maar dat was wel drie keer de Juryprijs, die in de wandelgangen bekendstaat als de derde prijs. Heeft Arnold zich in die tien jaar niet verder ontwikkeld? Jawel, ze is steeds beter geworden. In de prijzen komt dat niet tot uitdrukking.

Lees hier de recensie van ‘American Honey’

Als Cannes zich over een filmmaker heeft ontfermd ligt ook een ander traject open. Zo’n regisseur maakt vaak een soort prijzencarrière door en groeit per film toe naar de ultieme erkenning: de Gouden Palm. Zo ging dat met Nuri Bilge Ceylan en Michael Haneke. Natuurlijk zijn daarbij steeds andere jury’s verantwoordelijk voor de toekenning van de prijzen, maar vermoedelijk heeft de festivalorganisatie achter de schermen grote invloed. Andrea Arnold had in Cannes ook zo’n traject moeten afleggen.

Arnold is een ster van het festivalcircuit. Maar de kloof tussen de festivalwereld en de reguliere bioscoop kan behoorlijk groot zijn. Nog geen van haar films heeft een echt breed publiek getrokken. In Nederland blijven haar films steeds steken op zo’n 25.000 bezoekers. Respectabel, maar niet geweldig.

Arnold wordt dus nog steeds enigszins onderschat, want ze is een geweldige filmmaker met een unieke en eigen kijk op de wereld. Misschien heeft haar voor een filmregisseur bepaald ongebruikelijke afkomst daar iets mee te maken. Ze groeide op in een achterstandsmilieu even buiten Londen, als een kind van tienerouders. Voordat ze aan een carrière begon als filmregisseur was ze op televisie te zien als presentator van Britse kinderprogramma’s en als danseres in het programma Top of the Pops. Ze was haar veertigste verjaardag al ruim gepasseerd voordat ze debuteerde met haar eerste speelfilm.

Haar achtergrond is voor haar films bepalend geweest. Al haar films gaan over armoede, vaak ook over verwaarloosde en soms mishandelde kinderen. Ze weet uit eigen ervaring waar ze het over heeft, maar ze praat in interviews nooit over haar persoonlijke leven. Arnold schaart zich in de lange en rijke traditie van Brits sociaal-realisme. Maar haar films bevatten veel meer dan alleen sociale deprivatie. Personages zijn nooit alleen maar slachtoffers. Arnolds films draaien om situaties en momenten: pijnlijke, confronterende momenten, maar ook momenten van vreugde en euforie.

Zoals veel grote filmmakers maakt ze eigenlijk steeds dezelfde film. In haar debuutfilm Red Road, over een vrouw die wraak zoekt na de dood van haar man en kind, is haar eigen hand nog niet zo heel duidelijk zichtbaar. Dat is in ieder geval minder zo dan in de korte films die ze daarvoor maakte, zoals het fantastische Wasp. In haar latere werk keren dezelfde elementen steeds terug: dieren, natuur, dans en seks. Haar films gaan ook altijd over kinderen en jonge mensen. Arnolds gebruik van muziek is onovertroffen; vooral door haar liefde voor hiphop.

Lees ook een interview met Andrea Arnold over ‘American Honey’: ‘Ik snap waarom Trump won’

Fish Tank gaat – onder veel meer – over de rivaliteit tussen een jonge moeder en een puberdochter om de man die moeder in huis neemt. American Honey is een roadmovie over een groep jongeren die in Amerika van deur tot deur gaat om tijdschriften te slijten. Tussendoor kwam Arnolds eigenzinnige verfilming van de literaire klassieker Wuthering Heights (2011); haar minst geslaagde film. Fish Tank en American Honey zijn meesterwerken.

Arnolds grote kracht is dat ze de kijker nooit een preek naar het hoofd slingert, zoals zoveel van haar collega’s. Of de wereld wellicht verbeterd zou kunnen worden moet de kijker zelf bedenken. Mensen doen (en laten) de meest vreselijke dingen in haar films. Maar pure schurken bestaan niet. Dat kan een reden zijn waarom activistische filmcritici – of ze nu afkomstig zijn uit feministische of socialistische hoek – met haar werk soms niet zoveel kunnen aanvangen.

Arnold is laat begonnen en werkt niet snel. Daarom is haar oeuvre klein. Ze is ook nog een Brit, terwijl beroemde filmauteurs traditioneel van het continent komen: vooral uit Frankrijk en Italië. Arnold is niet dol op het promotiespel in de media en ze doet daar ook nauwelijks aan mee. Dat zijn allemaal factoren die meespelen bij de onderwaardering van haar werk. Maar of ze nu genoeg waardering krijgt of niet – ze is en blijft een groot filmregisseur.