‘Geloof politici niet als ze zeggen dat iets niet kan’

‘Never waste a good crisis’, zo luidt het adagium. Daarom maakt NRC een serie interviews ‘De wereld na corona’ over de vraag: hoe kan de coronacrisis worden aangewend om de samenleving te veranderen? De interviews zijn niet bedoeld om de toekomst te voorspellen, maar om denkrichtingen te bieden over hervormingen van (onder andere) de landbouw, globalisering, democratie, voedsel, kunst, technologie en toerisme.

Toen de coronacrisis dit voorjaar in volle kracht uitbarstte, dachten geograaf Danny Dorling en zijn uitgever: is dit het goede moment om een boek over de vertraging van de wereld uit te brengen? Het publiceren van Dorlings boek leek een futiele aangelegenheid. Dorling vertelt het met een glimlach tijdens een recent gesprek via Skype. „We wisten niet of dat angstige gevoel zou afnemen.”

Nu maakt hij juist relativerende opmerkingen over de epidemie, op basis van cijfers. „Het was onvermijdelijk dat er een pandemie zou komen. Het is verschrikkelijk wat er gebeurt, maar dit is niet de écht grote pandemie. We moeten ons beter voorbereiden op een grotere epidemie.”

In zijn boek Slowdown, dat in april verscheen, probeert Dorling aan te tonen dat veel zaken zich langzamer ontwikkelen dan in het verleden. Het tijdperk van grote ontdekkingen en snelle veranderingen ligt achter ons, maar dat hebben we onvoldoende in de gaten.

In zijn boek mengt hij een stortvloed aan data met soms provocerende en speculatieve opmerkingen. Op basis van statistieken toont hij dat de wereldbevolking minder snel groeit dan in het verleden: vrouwen krijgen gemiddeld minder kinderen dan hun moeders. Economische groei neemt af, vooral in rijke landen. En ook technologie ontwikkelt zich in de ogen van Dorling trager. „Ik heb vier kunstmatige-intelligentierevoluties meegemaakt”, zegt hij. Maar hij erkent dat dit minder meetbaar is.

Die vertraging is goed, zegt Dorling. Want de snelheid waarmee de economie en de wereldbevolking zich ontwikkelden, was niet houdbaar.

„Dit boek is ook een poging hoop te kweken. Veel van mijn studenten, twintigers, zeggen dat ze nooit kinderen zullen krijgen. Omdat ze denken dat de planeet gedoemd is en een kind extra nog meer schade zal aanrichten. Die wanhoop is onnodig volgens mij. Het idee dat jouw kind de weegschaal zal laten doorslaan, is een uiting van ongecijferdheid. Misschien gaat jouw kind de wereld wel verbeteren.”

De lockdown zorgde voor een grotere vertraging dan Dorling had kunnen verwachten. „Wat anders had er kunnen gebeuren om ons van het vliegen af te brengen? We waren verslaafd aan vliegen. Ik maakte mezelf wijs dat ik amper vloog. Maar ik heb tien vluchten niet kunnen maken. We gedroegen ons grootschalig onverantwoordelijk. Dus er zijn positieve kanten aan deze crisis.”

Is dit een voorbereiding op een tragere wereld na deze crisis?

„Veel ontwikkelingen gingen al trager. En dat kunnen we in de toekomst ook verwachten. Het is onwaarschijnlijk dat we snel op het oude niveau van productie en consumptie terugkomen. Veel mensen zouden iets minder willen consumeren, in ruil voor iets meer veiligheid, verwacht ik. Als de keuze is tussen de kans op een vergelijkbare pandemie, maar je kunt nog steeds op een goedkope zonvakantie, of je koopt iets minder maar leeft in een veiligere wereld, wat zou je kiezen?”

Mensen staan toch al weer in de rij voor de heropende winkels?

„Veel zal naar normaal terugkeren, maar niet alles. De economische vertraging hoeft niet voorbij te zijn als de winkels weer open gaan. Er wordt minder geproduceerd en geëxporteerd. We hebben genoeg goederen, dus dat hoeft geen groot probleem te zijn. We kunnen bij meer zaken vraagtekens gaan zetten, vooral bij de extreme kanten, zoals de cruise-industrie die in belastingparadijzen is gevestigd. Het is lastig te voorspellen, maar we werden al milieubewuster. Die zaken kunnen zich voortzetten.”

Toch waarschuwt Dorling tegen overspannen verwachtingen over een betere wereld. „In theorie kunnen we een schitterende samenleving scheppen, maar dat is fantasie, vanwege de politici en onze manier van leven. Ik zou het prachtig vinden als we hierna zouden zeggen: wat echt belangrijk is, is voedsel, veiligheid, een huis, de mensen die belangrijke dingen doen.

„Waarom verdienen mensen in Londen die onnuttige dingen doen miljoenen? Ik ben oud genoeg om te weten dat niet alles verbetert. Maar misschien een klein beetje. De levensverwachting van mensen in dit land nam af sinds 2014. 100.000 mensen stierven eerder door bezuinigingen. Dat maakte ons niet uit. Maar opeens zijn we allemaal bezorgd over onze ouders.”

Lees ook het interview met Jared Diamond: ‘Samenwerking door corona is de grootste reden voor hoop’

Er zijn nogal wat mensen geneigd om in deze crisis het bewijs van hun gelijk te zien. Waren er de afgelopen tijd zaken waarvan u dacht: dat klopt niet met mijn oorspronkelijke opvattingen?

Na enig nadenken: „Er is wel iets. Ik dacht dat onze regering bijzonder incompetent was en dat het Verenigd Koninkrijk daarom waarschijnlijk de hoogste sterftecijfers in Europa zou hebben. Politiek gezien kwam dat idee mij uit. Maar mijn mening veranderde toen andere onderzoekers en ik naar de verschillen tussen landen gingen kijken.

„Ik ben nu geneigd te denken dat de daden van de regeringen niet zo ontzettend belangrijk zijn. Het verschil tussen landen wordt veel meer verklaard door bestaande omstandigheden. Bijvoorbeeld het samenleven van verschillende generaties of de huisvesting. De media vertellen steeds dat de daden van politici ertoe doen. Eén persoon maakt niet zo veel uit. Er zijn honderden mensen betrokken bij het beleid, en ze zijn niet allemaal incompetent.”

U bent een scepticus als het gaat over grote veranderingen, maar noemde de crisis in een stuk in The Guardian ook een wake-upcall.

„Pandemieën, afgezien van de pest, hebben over het algemeen een minuscule invloed op veranderingen. Het aantal doden is nu laag. 99,7 procent van de mensen die dit jaar wereldwijd overlijden gaat niet dood aan Covid-19. Ik bekijk het via cijfers en kansen. Je wint eerder de Britse lotto dan dat je aan deze ziekte doodgaat.

„Maar onze reactie is fundamenteel anders dan bij eerdere epidemieën. De economische effecten, de steunfondsen, het betalen van mensen om thuis te blijven, dat is helemaal nieuw. Dat schept mogelijkheden. Opeens blijkt een alternatief mogelijk. Omdat we bang zijn.

„We hebben nu 90 procent van de daklozen in hotels ondergebracht. Niet omdat we opeens om daklozen geven, maar omdat we bang zijn dat daklozen de ziekte verspreiden. De wake-upcall is: geloof politici nooit meer als ze zeggen dat iets niet kan. Ze kunnen wel dingen doen, maar doen dat pas als ze vinden dat het echt nodig is.

„Regeringen moeten nu geen bedrijven helpen waar hun land niets aan heeft. Er is geen noodzaak om bedrijven die vanuit belastingparadijzen opereren, te redden. En ook niet iedere luchtvaartmaatschappij hoeft gered te worden. Vliegen mag best duurder worden.”

Na de financiële crisis van 2008 werd gezegd dat er geen fundamentele veranderingen waren doorgevoerd. Links kwam in een aanhoudende depressie terecht. Kan dat opnieuw gebeuren?

„Het is niet onmogelijk. Maar ook al was links in verwarring, de politiek bewoog zich na 2008 een beetje in linkse, progressieve richting. Ongelijkheid daalt in veel landen. Banken zijn verplicht iets minder risico te nemen. Die verschuiving is ook te zien bij de Conservatieve Partij. Groene partijen deden het heel goed, mede dankzij tien hete zomers. Het is misschien niet het soort succes waar links van droomt. Het is langzaam, gestaag, stapje voor stapje, saai. Iedereen die links is, wil altijd een beter links. We benadrukken graag het verschil tussen rechts en links. Maar je hoeft niet te kijken naar hoe links of rechts het doet in een bepaald land, maar wat is het beleid? Hoeveel daklozen zijn er? Hoe groot is de ongelijkheid? Het beleid van Merkel is linkser dan dat van Jeremy Corbyn, als je kijkt naar vrouwenquota en de opvang van vluchtelingen.”

In uw boek speculeert u over het einde van het ‘rampzalig kapitalisme’, met zijn onverzadigbare vraag en de grote concentratie van kapitaal. Maar zulke geleidelijke veranderingen brengen dat toch niet ten einde?

„Zeker niet, rampzalig kapitalisme blijft nog wel even. Ik lees graag het tijdschrift van de vastgoedinvesteerders. Aan het begin van de crisis schreven ze dat slecht nieuws over de pandemie pas na het sluiten van de beurs had moeten worden verteld. Ze gaven niet om de doden, maar om hun investeringen.

„Er zullen altijd mensen zijn die ontzettend egoïstisch zijn, ook in een epidemie. Maar in goede tijden worden ze binnen de perken gehouden, in slechte tijden worden dergelijke grootverdieners ‘welvaartscheppers’ genoemd.”

Gaan we van slechte naar goede tijden of omgekeerd?

„Ik denk van slecht naar goed. Ik ben geduldig, dat zijn veel van mijn vrienden niet. Het gaat om de algemene richting waar we in bewegen.”