Kunnen zonlicht en seks een nies opwekken?

Hooikoorts. Huisstofmijtallergie. Verkoudheid. Wie moet niezen, heeft vaak iets onder de leden. Maar ook peper kan bijvoorbeeld een niesbui in gang zetten. In hoeverre kun je een nies opwekken?

Een rondgang op internet levert diverse voorbeelden op, lang niet allemaal wetenschappelijk. Zo staat op gratis-tips.nl dat je niezen kunt opwekken met een elektrische tandenborstel of een telefoon op trilstand: de vibraties zouden tot niezen leiden. Daarover zwijgt de wetenschappelijke literatuur, maar er zijn door de jaren heen wel andere serieuze publicaties over niesprikkels verschenen. Uit een onderzoek uit 1988 in het British Journal of Pharmacology bleek bijvoorbeeld dat het aanbrengen van capsaïcine (de chemische verbinding die pepers heet maakt) op het neusslijmvlies tot niezen leidt. En in 2003 schreven onderzoekers in Bladder Disease over stressincontinentie bij ratten, bij wie ze een nies opwekten door de neusvleugels te kriebelen met afgeknipte snorharen.

Stuifmeel, stof en virussen

„Een nies is een reflex, een onwillekeurige reactie van je lichaam op een bepaalde prikkel”, zegt gepensioneerd kno-arts Jan van der Borden, redacteur van de website neus.nu. „Denk aan de kniepeesreflex: als je met een hamertje onder de knieschijf tikt, schiet het been omhoog. Iets dergelijks gebeurt er als er een verontreiniging op je neusslijmvlies terechtkomt – stuifmeel, stof, virussen. Je lijf probeert de verontreiniging kwijt te raken door middel van een nies.”

Een opmerkelijk fenomeen is de optische niesreflex, waarbij mensen niezen als ze plotseling in een felle lichtbron kijken. Zelfs Aristoteles vroeg zich al af „waarom de warmte van de zon mensen doet niezen”. Sommige onderzoekers menen dat traanvocht meespeelt: ogen tranen door het felle licht, en als dat vocht via de traanbuisjes op het neusslijmvlies komt (als ‘verontreiniging’), ontstaat de nies. Van der Borden: „Bij hooikoortspatiënten zie je soms dat stuifmeel via de ogen op het neusslijmvlies terechtkomt en dan voor een nies zorgt. Het zou bij optisch niezen zelfs zo kunnen zijn dat de nies niet door het zonlicht wordt uitgelokt, maar door bijvoorbeeld stuifmeel in de lucht.” Toch lijkt dat laatste onwaarschijnlijk, omdat de reflex ook optreedt bij plotseling fel kunstlicht – bijvoorbeeld wanneer een oogarts met een lampje op het netvlies schijnt. Een andere hypothese is dat er ‘kortsluiting’ plaatsvindt tussen twee hersenzenuwen, zegt Van der Borden. „Bij een irritatie van het neusslijmvlies wordt normaal een signaal naar het brein gezonden via de nervus trigeminus, de drielingzenuw, en dat leidt tot een nies. Maar de nervus trigeminus ligt vlak bij de oogzenuw, de nervus opticus, en het zou kunnen dat een signaal daarvan per ongeluk tot een niesreflex leidt.”

Erotische niesreflex

Minstens zo tot de verbeelding spreekt de erotische niesreflex. Al in 1898 stond in een artikel in het Journal of Laryngology, Rhinology and Otology dat seksueel opgewonden mannen soms niezen. En in 2001 verscheen in Allergy een artikel over honeymoon rhinitis: patiënten die na de seks niesbuien en een verstopte neus hadden. In 2008 verklaarden Britse artsen dit verschijnsel in het Journal of the Royal Society of Medicine als bijeffect van een overactief parasympathisch zenuwstelsel (dat het lichaam in ruststand brengt en onder andere leidt tot verwijde aderen en extra lichaamssappen). Ook de optische niesreflex en de maagniesreflex (een zeldzaam verschijnsel, snatiation genoemd, waarbij mensen moeten niezen bij een volle maag) zouden hierdoor kunnen ontstaan.