Wat moet je nú met die lamlendige tiener op de bank?

Ze drijven me tot waanzin, zegt Caron Fitzpatrick (52) uit Amsterdam over haar twee puberzoons van 16 en 13 jaar. De jongens zitten hele dagen te gamen, netflixen en op sociale media. Naar buiten gaan ze amper. Na acht weken quarantaine worden ze steeds apathischer. „Ik verzin van alles om ze in beweging te krijgen, dwing ze de lege flessen weg te brengen, het vuilnis buiten te zetten, een boodschap te doen, een potje stratego te spelen. Ik voel me een activiteitenbegeleider. En op alles wat ik vraag, reageren ze met weerstand.”

Voor veel ouders van pubers is dit momenteel herkenbaar. Hun tieners kunnen nergens heen, zitten uren binnen te gamen en te chatten. Of alleen wat schoolwerk te doen, zonder de dynamiek van een klas. Hun humeur wordt er niet beter op, de sfeer in huis evenmin. Fitzpatrick: „Ik ben steeds aan het roepen en commanderen, de jongens worden knettergek van mij. Als ik de trap op loop, denken ze: wat wil ze nu weer? Als ik het woord ‘wandelen’ zeg, gaan ze steigeren. Ze willen helemaal niet wandelen.”

Vergeleken met andere leeftijdsgroepen zullen pubers op de lange termijn het meest merken van de coronacrisis, denkt Eveline Crone, neurowetenschapper aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en expert in pubers. „Dit zijn de jaren waarin ze hun identiteit ontwikkelen, zich spiegelen aan anderen, experimenteren en daar reacties op krijgen van leeftijdgenoten. Adolescentie is je losmaken van ouders, eropuit gaan, varen op de normen van je vriendengroep. Nu moeten ze thuisblijven met hun ouders, dat is heel tegennatuurlijk.”

Wat kun je doen om je puber door deze voor hen lastige tijd heen te helpen? „Pubers zijn aan het ontdekken wie ze zijn. Dat is hun ontwikkelingstaak”, zegt Justine Pardoen, oprichter van Bureau Jeugd & Media. Als ouder kun je ze daarbij helpen door ze de ruimte te geven om, dan maar online, inzicht te krijgen over wie ze zijn en wat ze leuk vinden. Laat ze films kijken, muziek luisteren, gamen en met sociale media bezig zijn, zegt Pardoen, dit hebben ze nodig bij de zoektocht naar hun eigen identiteit. „Onder leeftijdgenoten zijn, is een primaire levensbehoefte en die is ze nu ontnomen. Ze raken ‘ondervoed’. Media vinden ze heerlijk, daar kunnen ze zich de hele dag in verstoppen.” Boos worden over lethargie is zonde van de energie, zegt Pardoen. „Ja, je kind is tot stilstand gekomen, maar dat zijn we allemaal.”

Peter Tops (48) uit Eindhoven herkent het eindeloze ‘gehang’. Hij heeft drie pubers in huis: zijn dochters van 17 en 18, en het vriendje van de oudste die sinds half maart ook bij hen woont. „De eerste weken leek het wel vakantie hier, de kinderen hadden het ‘hotelgevoel’ goed te pakken. De hele dag zwierven er drie pubers door het huis. Ik dacht steeds: onderneem eens wat!” Om elf uur, half twaalf kwamen ze beneden. Is dit ontbijt of lunch, wilde Tops dan weten. „Brunch, papa”, zeiden ze dan.

„Nu de vaste, dagelijkse structuur van school, sport en werk is weggevallen, willen veel jongeren in bed blijven liggen”, zegt Loes Keijsers, universitair hoofddocent ontwikkelingspsychologie aan Tilburg University en expert op het gebied van de opvoeding van pubers. Maar niet uit bed komen en hele dagen op de bank hangen is niet goed voor hun emotionele welzijn.” Uren netflixen voelt prettig op de korte termijn, zegt ze, maar niet op de lange termijn. Je wordt er sloom en gedemotiveerd van. „Het is net als met sommige voeding. Als je een donut eet, is dat op het moment zelf bevredigend, maar te vaak donuts eten is op den duur niet goed voor je.”

Jongeren hebben normaal allerlei opties om stress los te laten, zegt Keijsers: naar de sportclub, met een vriend of vriendin naar de stad, naar de bioscoop. Maar die zijn nu weggevallen. „Als er geen uitlaatklep is, bouwt stress zich op in het lichaam. We verwachten dat sommige jongeren de komende tijd stressklachten krijgen: depressieve gevoelens, apathie, gebrek aan motivatie, irritatie.”

Praten met ouders

Sinds 2012 monitort Keijsers in verschillende onderzoeken pubers: meerdere keren per dag vullen die in hoe ze zich voelen, wat ze aan het doen zijn, met wie, hoe ze de opvoeding van hun ouders ervaren. Ook nu corona onderdeel van hun leven is. Een algemene conclusie uit dit onderzoek: de emoties van een kind hangen samen met hoe het met de ouders omgaat. „Om kinderen goed in hun vel te laten zitten, is goed kunnen praten met ouders een voorwaarde”, zegt ze. „Meningsverschillen tussen pubers en ouders horen bij opgroeien. Ook in coronatijd zijn conflicten thuis niet slecht, als ze maar goed worden uitgesproken.”

Er zijn tussen pubers grote verschillen in emotionele gezondheid, zegt ze. „De tiener met wie het al slecht ging voor de crisis, daar gaat het nu waarschijnlijk slechter mee. En degenen met wie het al goed ging, komen hier waarschijnlijk goed uit.”

Jongeren willen impact hebben, respect en waardering

Eveline Crone, neurowetenschapper

En hoe zit het met het brein? Een puberbrein is volop in ontwikkeling; heeft een periode van minder onderwijs en minder sociale prikkels effect op de ontwikkeling van de hersenen? „Bij jonge kinderen is er een overproductie van hersencellen. Tussen 10 en 20 jaar is er geen groei, maar gesnoei. Hersencellen die niet worden gebruikt, worden afgevoerd”, zegt neurowetenschapper Crone. In een tijd als deze is er een risico dat sommige niet gebruikt zullen worden. En een puberbrein houdt zich niet alleen bezig met taal en wiskunde, maar ook met het aanleren van sociaal gedrag, zoals je kunnen inleven in iemand anders. „We weten nog niet wat het effect gaat zijn van deze coronaweken. De periode is nu nog relatief kort. Duurt het een jaar, dan ga je negatieve effecten zien.”

Ruim buffet

Als je wil dat pubers iets ondernemen, geef ze autonomie, zeggen de deskundigen – want pubers zijn één ding niet, en dat is kind. Pardoen: „Als je als ouder steeds voor ze invult wat ze moeten doen, voelen ze niet wat ze zelf willen.” Keijsers: „Als je wil dat je puber goed eet, zet je een ruim buffet neer. Faciliteer allerlei activiteiten, dan kiezen ze zelf wat bij ze past.” Hang buiten een dartbord op, zet een tafeltennistafel in de tuin, zorg voor een goede fiets. Leg geen activiteiten op, maar vraag je kinderen of ze iets willen doen. ‘Ik ga op raamvisite bij oma, ga je mee?’ En als dat niet werkt? Praat erover, zegt Pardoen: wat is er fijn aan hele dagen nergens naartoe hoeven? Hoe voelt dat voor jou? „Volwassenen denken vaak dat pubers niet willen praten. Pubers willen geen gezeur, maar wel gesprekken waarin ze iets over zichzelf leren.” Door te praten, help je een kind woorden te geven aan gevoel, zegt ze. „Dat helpt ze om zichzelf niet kwijt te raken in deze onduidelijke tijd en geen sombere gevoelens te ontwikkelen.”

Lees ook: Het hele gezin thuis: hoe dat goed te laten gaan

Crone: „Jongeren willen impact hebben, respect en waardering. Geef ze iets te doen waar we als maatschappij wat aan hebben.” Ze noemt als voorbeeld jeugdwerkers die samen met jongeren voedselpakketten rondbrachten.

Intussen lijkt er verbetering te zijn bij Fitzpatrick thuis. Ze zijn begonnen aan een verbouwing, haar oudste zoon krijgt een nieuwe slaapkamer. „Hij helpt met timmeren, gipsplaten zagen, een vloertje leggen. De verbouwing is een vastomlijnde activiteit en dat doet hem goed.”

Ook bij Peter Tops doen de pubers al meer in huis. De oudste staat vroeg op om iedere ochtend drie kwartier te hardlopen. „En we hebben een kookkalender: iedereen heeft eens per week dienst.” Wat er op tafel komt, mogen de kinderen zelf bepalen. „Shoarma, kip met wokgroenten, spaghetti. Dat gaat goed, maar een nieuwe wc-rol ophangen is nog steeds een uitdaging.”