Kijk naar de trillende lijntjes en zie de Australische woestijn

Hypnotiserend zijn ze. Om niet te zeggen dat je steil achterover slaat van de driftig trillende lijntjes in wit en zwart op aarderode achtergrond – een epilepsiewaarschuwing had niet misstaan. Kunstenaar Warlimpirrnga Tjapaltjarri (geboren rond 1957) is onderdeel van een nomadische groep van Australische aboriginals die pas sinds 1984 contact heeft met de rest van de wereld. Hij geldt als een grootheid binnen de aboriginal art.

Zes van zijn mesmeriserende doeken zijn nu te zien in de Amsterdamse Smith Davidson Gallery. Ze zijn een hoogtepunt op de expositie Origins, waarin de galerie zo’n twintig aboriginal art-werken presenteert, grotendeels uit eigen collectie.

Aboriginal art is de hedendaagse variant van de rituele mozaïeken in het zand die aboriginals al tweehonderdduizend jaar maken. De kunststroming ontstond in de jaren zeventig van de vorige eeuw, toen de Australische docent Geoffrey Bardon in een aboriginalgemeenschap ten noord-westen van Alice Springs zijn leerlingen uitnodigde om de tekeningen die hij ze zag maken, ook op platen en doeken te maken. De vroegste werken refereren nog duidelijk aan aboriginal-rituelen, maar omdat die alleen voor aboriginals bedoeld zijn, worden de werken voor westers publiek al gauw abstracter. Inmiddels is er een heuse aborigine-kunstindustrie ontstaan. Topstukken worden voor vele duizenden euro’s verkocht, aboriginal art had een prominente plek op Europese kunstmanifestaties als de Documenta in Kassel en op de Biënnale van Venetië.

Van Emily Kame Kngwarreye (1910-1996), een andere grootheid in de aboriginal art, is onder andere het kleine doek Yam Multi Colour #225 (circa 1995) te zien. Confettikleurige linten slingeren over een zwarte achtergrond. Het is een van de voorbeelden van hoe divers aboriginal art is: het zijn niet alleen de beroemde, bij toeristen in Australië geliefde, dotpaintings.

De toeschouwer die met westerse blik kijkt, wordt in de Smith-Davidson Gallery op de proef gesteld: probeer bij de trillende lijntjes van eerder genoemde Tjapaltjarri niet aan op-art te denken, maar probeer de representatie van de woestijn te zien. Vergelijk de grof geschilderde zandkleurige vlakken van My Country van Kudditji Kngwarreye niet met Willem de Kooning, maar probeer stil te staan bij de doorleefde kennis van het landschap die erin opgeslagen is. Zie het takje dat in de verf is blijven plakken. Het herinnert aan hoe deze werken gemaakt zijn: plat op de aarde.

De positie van aboriginal art in de westerse kunstwereld is bijzonder: aan de ene kant zijn de werken geliefd om hun unieke abstracte esthetiek, tegelijkertijd komen ze voort uit een traditie die voor niet-aboriginals moeilijk te doorgronden is. In die combinatie van schoonheid en ontoegankelijkheid ligt voor veel westerse liefhebbers de aantrekkingskracht. Dit zijn spektakelstukken die blijven intrigeren.