Hij was dik met de vastgoedwereld. En toen kwam het integriteitsonderzoek - en zijn vertrek

Het was de dag waarvan zijn collega’s wisten dat die zou komen. De dag dat het monopoly-spel van de Haagse topambtenaar Henk Harms fout liep. Jarenlang maakte hij namens de gemeente afspraken met aannemers en projectontwikkelaars. Zij werden er vaak beter van en Harms bespaarde wethouders kopzorgen.

De dag die moest komen, was vrijdag 22 november 2019. Waarnemend burgemeester Johan Remkes (VVD) meldt die middag in een brief aan de Haagse gemeenteraad dat er een onderzoek loopt naar Henk Harms (50), directeur ontwikkeling en realisatie van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling. Het vermoeden is dat Harms VolkerWessels – een van de grootste aannemers van het land – heeft bevoordeeld bij de bouw van het prestigeproject Amare, pal tegenover het Haagse stadhuis.

Daar bouwt Cadanz, een dochterbedrijf van VolkerWessels, in opdracht van de gemeente aan het gebouw – een onderwijs- en cultuurcomplex. De meeste inwoners kennen het gebouw als het ‘Spuiforum’, het nieuwe onderdak voor het Koninklijk Conservatorium, het Residentie Orkest en het Nederlands Dans Theater. Het is niet het enige project op de overvolle bouwplaats. Ernaast bouwt Sonate, een andere dochter van VolkerWessels, in particuliere opdracht aan drie woontorens van negentig meter hoog.

Remkes schrijft de gemeenteraad dat Harms zich lopende het onderzoek niet meer met het project mag bemoeien. Hij zou, zo luidt de verdenking, op eigen houtje hebben geschoven in de verdeling van de kosten voor die bouwplaats tussen gemeente en VolkerWessels. Daardoor dreigde Den Haag te veel te betalen en de bouwer te weinig.

De verdenking verbaast kenners van het Haagse onroerend goed niet. Zij weten hoe kort de lijnen zijn tussen Harms en de vastgoedwereld. Ze hebben zelf gezien hoe de vastgoedmannen om de belangrijkste Haagse bouwambtenaar zwermden, op recepties in Den Haag en bij vastgoedbeurzen in Amsterdam, München en Cannes. Allemaal wilden ze iets van de man die je kon maken of breken in de Hofstad, waar voor miljarden wordt gebouwd.

Onderzoek Rijksrecherche

NRC sprak de afgelopen maanden met tien (oud-)ambtenaren, aannemers en politici over de Haagse vastgoedmarkt. Aanleiding was de inval, oktober 2019, in het Haagse stadhuis in een strafrechtelijk onderzoek naar corruptie bij de lokale partij Hart voor Den Haag/Groep de Mos. Dat onderzoek richt zich op het verlenen van (horeca)vergunningen aan ondernemers die de partij financieel steunen, maar het richt zich ook op vastgoed.

Zo bekijkt de Rijksrecherche de rol van Richard de Mos in de voorgenomen verkoop van een gemeentepand aan ondernemers die zijn partij financieren. In de gesprekken die NRC hierover voerde, viel regelmatig de naam van Henk Harms – hij is de ambtenaar die de deal begeleidde.

Lees ook dit verhaal over hoe Richard de Mos zich inspande voor de verkoop van een gemeentepand

Diens betrokkenheid is niet verwonderlijk, vertellen de gesprekspartners. Harms doet elke grote of politiek gevoelige vastgoeddeal. Dat is al acht jaar zijn baan – en hij geniet van zijn werk.

Na een studie bedrijfseconomie werkte Harms als controller en bestuursadviseur voor de gemeente Den Haag en later als manager van het gemeentelijk grondbedrijf. Tussen 2009 en 2011 was hij financieel directeur bij aannemer Heijmans, maar de gemeente Den Haag haalde hem terug. Als directeur ontwikkeling en realisatie van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling, die een ambitieus (hoog)bouwprogramma in Den Haag uitvoert.

Zonder bier niets op papier

Het is makkelijk Henk Harms te onderschatten, zeggen mensen die met hem werkten. Hij is klein van stuk en geen groot redenaar. Maar hij kan rekenen als geen ander en kent ieder project en iedere bouw- en vastgoedondernemer in de regio. Hij kan hard zijn tegen ondergeschikten en werkt graag met tijdelijke krachten die doen wat hij zegt.

Henk Harms heeft een hart voor de stad, zegt een oud-collega. „Hij werkt als een gek, maakte vaart met de bouwproductie. Dat hij daarbij soms gemeenschapsgeld weggaf, deed hem niets.” Ook opvallend, aldus de oud-collega: als het belangrijk werd, sprak Harms het liefst buiten het stadhuis af, in een van de zaaltjes boven café Schlemmer of in het Kurhaus. De oud-collega: „Zonder bier kwam er niets op papier.”

Terwijl de naam van Harms viel, ontdekte NRC dat de topambtenaar door de gemeente onder de loep werd genomen. Aanleiding was een interne integriteitsmelding over zijn optreden bij Amare – al jarenlang een politiek en financieel hoofdpijndossier. Op dezelfde dag dat de krant hierover vragen stelde aan de gemeente – die vrijdag 22 november – informeerde Remkes de gemeenteraad over het onderzoek naar Harms. De raad wist daar niets van. De gemeente gaf het onderzoek naar Harms in handen van recherchekantoor Hoffmann. Onderzoekers van dit bureau spraken afgelopen maanden met hoofdrolspelers bij de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO). Enkele weken geleden heeft Hoffmann het eindrapport opgeleverd. Het beschrijft enkele gevallen waarin Harms zou hebben geprobeerd VolkerWessels te bevoordelen.

Hoffmann heeft niet kunnen vaststellen dat de topambtenaar er zelf financieel beter van is geworden. De (oud-)collega’s die NRC sprak kunnen zich dat ook niet voorstellen. „Henk werd graag belangrijk en aardig gevonden. De mannen uit het vastgoed voelden dat haarfijn aan”, zeggen zij.

De ontmaskering

Uit het onderzoek wordt duidelijk dat als Henk Harms maandag 16 september 2019 niet ziek was geweest, de affaire waarschijnlijk nooit aan het licht zou zijn gekomen. Maar Harms is die maandag niet op kantoor en dus opent zijn medewerkster zijn mailbox.

Eén bericht valt direct op: een ingehuurde projectdirecteur van Amare spuit zijn gal. Hij mailt Harms dat hij diens spel niet langer mee wil spelen. Een van zijn grieven: op verzoek van Harms zijn verslagen gemaakt van gesprekken die niet hebben plaatsgevonden.

De medewerkster stuurt de e-mail direct door naar DSO-directeur Ronald Nomes, de baas van Harms. Die kan niet anders dan de burgemeester inlichten. Kort daarop schakelt de gemeente Hoffmann in.

Het onlangs afgeleverde rapport beschrijft aan de hand van interviews en interne correspondentie de rol van Harms en de externe projectdirecteur bij DSO.

Het integriteitsonderzoek spitst zich toe op de bouw van de woontorens en het cultuurcomplex Amare, waarover al jaren wordt geruzied in de Haagse politiek en waarvan de kosten voortdurend stijgen. Het gebouw was begroot op 176,6 miljoen euro, maar in 2018 moest verantwoordelijk wethouder Boudewijn Revis (stadsontwikkeling, VVD) de gemeenteraad melden dat de kosten waren opgelopen tot 210,9 miljoen euro. Voor dat bedrag zou Amare echt gebouwd worden – zegde hij de gemeenteraad toe.

Verslagen aangepast

Uit het onderzoek van Hoffmann blijkt dat door toedoen van Harms de kosten voor het gebouw na die tijd – en buiten de gemeenteraad om – konden oplopen. Twee gespreksverslagen werden aangepast die de extra betalingen aan VolkerWessels moesten rechtvaardigen.

Het eerste is een verslag van een bespreking over de grondwaarde van het Spuikwartier. Uit een berekening van de afdeling Grondzaken was gebleken dat VolkerWessels de gemeente nog 570.000 euro verschuldigd was, maar de bouwer wilde die niet betalen. Harms zou ter compensatie geregeld hebben dat dochterbedrijf Sonate van VolkerWessels zo’n zes ton aan fictieve kosten in rekening mocht brengen.

Harms schoof aan in de skybox van het bouwbedrijf, in de Kuip

Op 23 mei 2019 vindt hierover een telefonisch overleg plaats. Henk Harms en Piet van Hoeven, regiodirecteur van VolkerWessels, zijn op dat moment met een select gezelschap op studiereis. Zij bellen in, vanuit Londen.

Hun gesprekspartners – de projectdirecteur van de gemeente en een projectontwikkelaar – weten dat Harms en Van Hoeven vaker samen optrekken. Ze ontmoeten elkaar bij thuiswedstrijden van Feyenoord, in de skybox van het bouwbedrijf in de Kuip, en bij bilateraaltjes over de Haagse vastgoedmarkt. Harms als ambtelijke onderkoning en VolkerWessels als grootste commerciële partij.

De mededeling vanuit Londen is duidelijk: de 570.000 euro die VolkerWessels nog moet betalen volgens de afdeling Grondzaken, is een probleem voor die afdeling. De aannemer gaat dat niet betalen.

Om de compensatie voor VolkerWessels af te dekken, wordt een verslag over de bespreking over de 570.000 euro meerdere keren aangepast. Het verslag is getekend door Henk Harms.

Zo gaat het ook met een verslag van een overleg tussen de gemeente en de andere VolkerWessels-dochter, Cadanz. Harms zou onderwerpen aan dit verslag hebben laten toevoegen die niet tijdens het overleg zijn besproken. Deze keer gaat het om een toezegging om 1,5 miljoen euro extra te betalen aan Cadanz.

Ook VVD-wethouder Revis – die de gemeenteraad heeft beloofd dat het project niet duurder zou worden – weet van deze toezegging. Waarom hij dat nooit gedeeld heeft met de gemeenteraad, vroeg NRC in januari. Zijn woordvoerder: „Omdat daarover geen besluit is genomen. Er zijn geen verplichtingen hierover aangegaan.”

Of dat zo is, is de vraag. Cadanz stuurde eind vorig jaar immers wel een factuur van 1,5 miljoen euro naar de gemeente. Drie weken later volgde een eerste herinnering. Daarover zegt de gemeente nu: „Dat er nooit een tweede herinnering is gestuurd, zou er op kunnen wijzen dat de afzender inmiddels zelf ook tot het inzicht was gekomen dat er geen grond was voor facturering.”

Deze en andere betalingen, die Harms had toegezegd, blijken uiteindelijk dus niet te zijn uitgevoerd door de gemeente. Dat komt mogelijk door het uitlekken van de kritische e-mail van de externe projectdirecteur en het daaropvolgende onderzoek.

Dat geldt ook voor een bedrag van een half miljoen dat Harms VolkerWessels-directeur Van Hoeven zou hebben toegezegd. Harms, gevraagd door het recherchebureau naar het toegezegde half miljoen, ontkent. Er is wel gesproken over dat bedrag, maar afspraken zijn nooit gemaakt, zegt hij.

Lees ook dit verhaal over eerdere conflicten rond het nieuwe Haagse cultuurpaleis

Deal met de kerk

Amare en de woontorens zouden in eerste instantie niet tegelijk worden gebouwd. Maar dat gebeurt wel, wat meerkosten met zich meebrengt omdat het extra druk is op de krappe bouwplaats. Ook die kosten zou Harms hebben willen vergoeden aan VolkerWessels.

Daarvoor bedenkt hij ook een creatieve oplossing. Hij zegt de Kerk van de Heilige Martelaren van Gorcum toe aan VolkerWessels. De kerk is van na de oorlog – de oorspronkelijke is door de Duitsers gesloopt om een stuk Atlantikwall te bouwen.

VolkerWessels mag de kerk „herontwikkelen” tot woningen, wat de aannemer wel 3 miljoen euro kan opleveren. Als Hoffmann Henk Harms vraagt hoe dat zit, ontkent hij dat de kerk iets te maken heeft met de bouwplaats van Amare. Maar uit verklaringen van drie ambtenaren en uit e-mails blijkt dat er wel degelijk een link is. Een ambtenaar verklaart dat VolkerWessels-directeur Van Hoeven gezegd heeft dat hij hierover een gentlemen’s agreement had met Harms.

Opmerkelijk is dat deze ambtenaar eveneens vertelt dat Van Hoeven daarbij zei dat ook wethouder Revis er vanaf zou weten. En inderdaad staat de kerk op een lijst die Revis op 20 februari 2019 bespreekt met VolkerWessels.

Volgens verklaringen in het Hoffmann-onderzoek is de deal met de kerk buiten burgemeester en wethouders om geregeld, iets wat officieel niet kan, en ook niet mag.

Als NRC de gemeente in januari vragen stelt over de deal, mailt een woordvoerder dat er voor de kerk „nog niet is besloten welke ontwikkelstrategie wordt gevolgd.” Wel zou VolkerWessels twee keer zijn belangstelling voor de kerk kenbaar hebben gemaakt, en heeft de gemeente op haar beurt aan de bouwer gemeld dat er op de plek van de kerk gebouwd mag worden – aldus de woordvoerder. Opmerkelijk is dat de gemeente deze antwoorden opstelt in samenspraak met Henk Harms.

Toen NRC de vragen stelde, was het resultaat van het Hoffmann-onderzoek nog niet bekend. Nu wel. Wat heeft de gemeente met de uitkomst gedaan, vroeg NRC donderdag aan de gemeente.

Vrijdag stuurde burgemeester Remkens het antwoord per brief naar de gemeenteraad.

Daaruit blijkt dat de ingehuurde projectdirecteur, die in een e-mail Harms liet weten dat hij diens spel niet langer mee wilde spelen, op straat is gezet. Hem wordt verweten dat hij „niet transparant gehandeld” heeft en op verkeerde wijze melding maakte van de mogelijke misstanden.

Ook Henk Harms vertrekt. Hij en het college van burgemeester en wethouders zijn „gezamenlijk tot de conclusie gekomen dat voortzetting van het dienstverband niet verstandig is”. Harms heeft de gedragscode overtreden door zich te laten fêteren door VolkerWessels en dat niet te melden bij de gemeente.

Ook heeft Harms, volgens de raadsbrief, „op meerdere vlakken niet transparant gehandeld, bijvoorbeeld door het toevoegen van passages aan verslagen”. Niet is komen vast te staan dat er „afspraken over onrechtmatige betalingen zijn gemaakt” en dat er „buiten het mandaat is gehandeld”.

Henk Harms zegt in een eigen reactie dat hij enkel de gedragscode heeft overtreden en dat „er niets is geconstateerd dat in strijd is met gemaakte afspraken en de regels die toen golden.”

VolkerWessels geeft geen commentaar. Wethouder Boudewijn Revis, politiek verantwoordelijk voor het werk van Harms en genoemd in het dossier, wil ook niet reageren. Aan de telefoon zegt hij: „Ik ga even overleggen met mijn woordvoerder.”

Reageren? onderzoek@nrc.nl