Vroeg zoogdier uit Gondwana was geen zwemmer

Een 70 miljoen jaar oud fossiel, afkomstig van Madagascar, werpt nieuw licht op de evolutie van de Gondwanatheria. Dat zijn vroege zoogdieren die tijdens het Mesozoïcum leefden op het zuidelijke supercontinent Gondwana. Tot nu toe was er van die Gondwanatheria niet veel meer fossiel materiaal gevonden dan een schedel en wat losse klauwen en tanden. De nieuwe soort, Adalatherium hui, wordt door een internationaal team van paleontologen beschreven in Nature als een „obligate landbewoner”. Zwemmen kon hij met zijn forse lijf met korte poten en een korte staart niet. Dat is belangrijke informatie omdat hij specifiek op Madagascar moet zijn geëvolueerd en zo een echt eilandzoogdier is.

Hoewel van het noordelijke supercontinent Laurazië veel zoogdierfossielen uit het Mesozoïcum (251-65 miljoen jaar geleden) bekend zijn, was de hoeveelheid vondsten van Gondwana schaars – behalve de incidentele Gondwanatheria-fossielen betrof het vooral fossielen van Multituberculata, een uitgestorven knaagdiergroep, te herkennen aan de vele knobbeltjes op de kiezen. In Nature beschouwen de auteurs de Gondwanatheria en Multituberculata nu als zustergroepen, die afstammen van een directe gemeenschappelijke voorouder.

Onderscheidende kiezen

Wat Adalatherium hui onderscheidt van andere zoogdieren uit het Mesozoïcum zijn de kiezen: die hebben onder meer in de bovenkaak vier uitsteeksels gerangschikt rond een centrale ‘vallei’. Heel groot was Adaltherium hui niet. Met een gewicht van iets meer dan drie kilo was hij weliswaar forser dan veel andere op Gondwana levende zoogdieren, maar nog altijd lichter dan bijvoorbeeld – in de huidige tijd – een otter of een Vlaamse reus (rond de zeven kilo).

In de tijd dat Adalatherium hui op Madagascar leefde (tussen de 72,1 en 66 miljoen jaar geleden) had het eiland zich al afgesplitst van de rest van Gondwana. In dezelfde periode leefden er nog twee al langer bekende Gondwanatheria op Madagascar: Lacanify en Vintana. Van die eerste zijn alleen twee losse tanden gevonden, van die laatste een hele schedel. Ook Vintana had unieke kiezen, vergeleken met andere zoogdieren uit het Mesozoïcum.

Die afwijkende kiezen van de twee op Madagascar levende Gondwanatheria zijn volgens de onderzoekers een mooi voorbeeld van eilandevolutie: juist door de geïsoleerde ligging kunnen soorten op eilanden heel eigen kenmerken ontwikkelen.