De registratie geeft een theatervoorstelling een tweede leven

Not the real thing. Kijken naar theatervoorstellingen online stuit op veel weerstand. De bezwaren tegen de theaterervaring via een scherm zijn de afgelopen weken op allerlei manieren beargumenteerd, veelal in de vorm van een requiem voor wat verloren gaat door de afstand tussen kijker en acteur: de gedeelde verwachting, het gevoel van saamhorigheid, de adem van de zaal, de geur, het onverklaarbare gevoel dat acteurs en publiek transformeren tot een mystiek lichaam dat deint op het ritme van de woorden en bewegingen op de vloer. Alles wat te herleiden is tot het mantra van theatermensen: het in het moment zijn.

Dat idee van een gedeelde hartenklop, dat theater-, muziek- en filmliefhebbers onmisbaar hebben verklaard, is niet alleen maar zweverige metafysica. Een beetje uitverkoren voel ik me wel als ik plaatsneem in een theaterzaal om met een select gezelschap getrakteerd te worden op een optreden. En ik kan volkomen in de ban raken van acteurs of performers die me meevoeren naar een andere wereld. Maar dat is toch altijd een hoogstpersoonlijke ervaring. Geen idee wat mijn buurvrouw denkt of voelt. Die lacht op andere momenten en haalt zeker niet synchroon adem met mij. Dat type saamhorigheid is een verwaarloosbaar deel van de theaterervaring.

Voor wie het sociale aspect van een theaterzaal niet mist, blijft er van een theatervoorstelling onnoemelijk veel over om van te genieten vanaf een scherm – zoals in het theater. Subtiel spel, een prikkelende tekst, visuele vondsten: ik zie en voel het hetzelfde. Ik lach als Mara van Vlijmen tijdens een voorstelling van De Warme Winkel Vincent Rietveld op zijn nummer zet en Rietveld een schaapachtig-parmantige blik terugwerpt. De omstandigheden bij het kijken zijn onvergelijkbaar, het concentreren vergt een andere instelling, maar het effect van de voorstelling verschilt nauwelijks: ik geniet, alleen in mijn kamer.

Zelfs het idee van saamhorigheid hoeft niet te ontbreken, ontdekte ik afgelopen donderdag bij het kijken naar Twelfth Night van het Britse National Theatre. De voorstelling ging voor een week online, maar vanaf de start om 20.00 uur schakelden veel mensen meteen in: 36.000 zelfs. Dat voelde als een happening.

Lees ook: Toneelgroep Maastricht vreest voor voortbestaan

Ook omdat de chatfunctie openstond, waar doorlopend werd gereageerd. Meelevend en onbevangen: „Hé, ik ben wat later, waar zijn we nu in het verhaal?” Iemand merkte op dat er werd gezongen over een epidemie, waarop de alerte chatter van het gezelschap uitlegde: „Inderdaad. Dit liedje heet ‘Contagion’ [besmetting].”

The National Theatre heeft (dingdong!) 456.000 abonnees op zijn YouTube-kanaal en jarenlange ervaring met registraties. Die zijn zelfs te zien in Nederlandse bioscopen. In deze tijd plukken het gezelschap én het publiek de vruchten van die investering. De registratie geeft de voorstelling een tweede leven en daarmee aan het publiek dat niet het geld of de tijd had een tweede kans.

Nederlandse theatergroepen hebben er het geld niet voor en de Nederlandse televisie toont al decennia niets dan een schaamteloos dedain voor theater. Er is in Nederland geen theaterbezoeker die nog weet wat hij mist aan een voorstelling op beeld.

Naar Twelfth Night keek ik eerst alleen om een indruk op te doen van de technische verworvenheden. Die waren groot: veel camera’s, dus een levendige montage en een wisselend perspectief. De Engelse ondertiteling hielp bij lastige stukjes shakespeareaans idioom. Los daarvan was het een sprankelende, moderne Shakespeare. Voor ik het wist was ik uren verder en was het voorbij. Ik was echt een avondje uit…

 

Theaterregistraties

---

9/10 De Toneelmakerij: Ontspoord (15+) (2013)

Samen over een spoorbrug rennen, de trein tegemoet: een wedstrijdje tegen 153 ton stomend staal, maar vooral tegen de oeverloze uitzichtloosheid waarin de personages uit het stuk van Naomi Wallace vastzitten. De taal is afwisselend poëtisch en banaal, het ingeleefde spel van Wouter Zweers en Meral Polat komt in prachtige close-ups dichtbij. Met hun ingehouden hunkering naar elkaar vormen ze het kloppend hart van de voorstelling. De schitterende songs, vol verlangen en verdriet, maken het af. Theaterflix. (SJ)

---

9/10 De Warme Winkel: San Francisco (2012)

Geen voorstelling over Ingeborg Bachman en Paul Celan. Dat is mislukt. Zo jammer is dat, zeggen Mara van Vlijmen en Vincent Rietveld. De crisis waar ze mee worstelen, acht jaar geleden, is de bankencrisis met de bezuiniging op kunst. Maar onverminderd actueel is hoe het tweetal oorzaken en gevolgen, en de begrippen schuld, boete en belofte uitdiept. Daartoe verzinnen ze mallotige scènes en verhalen, in een opwindende mix van luim en ernst. Geestig en slim. Theaterflix. (RR)

---

8/10 RO Theater: Snorro (2009)

Snorro is dé kandidaat om lekker met het gezin in quarantaine te kijken. De houtje-touwtjestijl valt op scherm des te meer op, maar al snel word je meegezogen in de kleurrijke ‘telenovela’ van (anti)held Snorro. Gelukkig zie je regelmatig publiek joelen – net als in je eigen woonkamer. Zapp. (EO)

8/10 Stage Entertainment: Rex (2001)

Oedipus in een modern musicaljasje: hoogleraar dwingt zijn minnares, een studente, om hun kind af te staan. Zijn hardvochtigheid komt als een boemerang terug. Al oogt het acteren soms gechargeerd, de intieme tableaus van regisseur Koen van Dijk werken goed op het scherm. De personages worden heen en weer geslingerd door hun twijfels, tot een bulderend einde aan toe. Stage Memories. (EO)

---

8/10 Toneelgroep Amsterdam: Mighty Society 6 (2009)

‘Wat zou jij doen als er tien maten van je aan de bomen hangen?’ Nederlandse missie in Afghanistan loopt uit de hand. Met fenomenale Bram Coopmans als doorgedraaide kolonel en Mariana Aparicio Torres als zijn woedende minnares. Regie en tekst Eric de Vroedt ontleedt met scepsis en sarcasme de ‘genuanceerde modder’ van uitzichtloze conflicten. Theaterflix. (RR)

---

7/10 Hummelinck Stuurman: Turks Fruit (2019)

De theaterversie van de Wolkers-klassieker blijft overeind dankzij de montage van de registratie. Bewerker Sophie Kassies maakt de perspectieven van de vrouwelijke personages gelijkwaardig aan die van de hoofdpersoon, wat een rijker drama oplevert dan het gedateerde origineel. Jammer van het einde: clichématige pathetiek die Olga toch weer haar autonomie ontneemt. YouTube. (ML)

7/10 Mugmetdegoudentand/ De Koe: Vermogen (2013)

Zij fantaseert erover om tegen de vangrail te knallen, hij om haar te verlaten – beiden blijven zitten in hun lease-Mercedes. Vermogen gaat over de teloorgang van engagement. De statische mise-en-scène leent zich goed voor kijken op scherm. Lineke Rijxman en Willem de Wolf tonen hoe economische en relationele crises voortdurend op elkaar ingrijpen, en hoe je met je idealen, met de jaren ook elkaar kwijtraakt. YouTube. (SJ)

---

7/10 De Gemeenschap: Strindberg en Dal (2019)

Scherp geschreven en geestig gespeelde theatersatire in de nasleep van #metoo. Maar op video voelt het theater-over-theater als inert, navelstaarderig en beperkt: te lang kijken naar onsympathieke mensen die elkaar het leven zuur maken. Tót het einde, als het een scherpe analyse van de geïnternaliseerde vrouwenhaat in het theater biedt – een sterke monoloog van Tessa Jonge Poerink. Vimeo. (ML)

---

Lees ook: Comedypodium Netflix: 21 keer lachen in donkere tijden

7/10 Toneelgroep Maastricht: Pinkpop (2019)

Wiel (Huub Stapel) dementeert, maar zijn vrouw wil er niet van weten. Geloofwaardiger zijn de flashbacks naar hun gedeelde Pinkpop-ervaringen. Nog beter zijn de popsongs van Rowwen Hèze, weemoedig, smartelijk en soms vrolijk. Schitterend is de slotscène waarin het echtpaar bewegingsloos een gesprek voert en ze hun lot aanvaarden. 3voor12. (RR)

---

6/10 Afslag Eindhoven: De helaasheid der dingen (2009)

In de vrijwel volledig van drank verstoken theaterbewerking van Dimitri Verhulsts succesroman, toont Afslag Eindhoven hoe het haast onmogelijk is om te ontsnappen uit het systeem achter armoede. Je mist de sfeer en geur van de kleiige locatie waar de voorstelling in 2009 speelde en de schreeuwerige enscenering slaat op registratie al te vaak plat. Maar de zinnelijke, lyrische taal waarin Verhulst ‘deze miezerigheid’ bezingt, is een ontegenzeggelijk genot. Afslag Eindhoven. (SJ)

6/10 Questions Collective: Botan Doro, Een Horrorsprookje

Botan Doro komt het beste tot zijn recht wanneer je met verteller Barry Emond door het bos loopt, de camera laag bij de grond, waardoor je je echt in een spookachtig woud waant. De illusie wordt doorbroken als je publiek ziet. Dan voelt het kneuterig, een verslag van een voorstelling in plaats van de voorstelling zelf. De lage beeldkwaliteit komt de ervaring ten goede: lo-fi schimmigheid past goed bij horror. YouTube. (ML)

---

6/10 De Verleiders: #niksteverbergen (2018)

De Verleiders maken zich druk om privacy. Scènes over een corrupte commissie worden afgewisseld met monologen die de diepte induiken en soms TED Talks lijken. Maar zonder publieksparticipatie dwaal je makkelijk af bij de lange uiteenzettingen over PSD2 of Syri. Voordeel van zo’n registratie is dat je bizarre anekdotes, zoals een bunker voor de allerrijksten, meteen even kan Goog… – uh… Duckduckgo’en. YouTube. (EO)

6/10 Theatergroep Kwatta: Jabber (6+) (2018)

Met een mix van Nederlands, Engels, Duits, Frans, etc. creëerde auteur Jibbe Willems een fantasietaal voor de personages. Knap, maar te nonsensicaal om een uur de aandacht vast te houden. Het spel en het verhaal – onbegrip tussen drie mannen en vrouw die hun wereld binnentreedt – zijn er ook te lullig voor. YouTube. (RR)

---

5/10 Tg Echo: ‘De Moraalridder’ (2019)

‘Welkom op de ijzige hoogvlakte van het moralisme’. Maar wat de kijker krijgt is een onsamenhangende exercitie in metatheater, gebracht met koddige verkleedpartijen en veel geschreeuw. Het helpt niet dat er alleen een microfoon in het midden stond om op te nemen en het geluid naar de zijkanten toe steeds doffer wordt. TgEcho. (RR)

 

Lees ook: Live comedy via je laptop: intiem en sfeervol, dus een uitkomst

De schermervaring

---

Sander Janssens:„Concentratie en focus houden vind ik moeilijk. Voor mij werkt het beste om zoveel mogelijk ruis uit te sluiten: sluit alle andere tabbladen, geen pushberichten (mailprogramma uit, telefoon niet binnen handbereik), niet ergens gaan zitten waar iemand anders is (tenzij diegene meekijkt) en niet ergens zitten waar je een klok kan zien. Dat laatste is funest.

„Groot voordeel van registraties kijken: ontbijttheater. Ik kijk nu voorstellingen het liefst om zeven uur ’s ochtends. Buiten is het lekker stil en ik ben nog fris genoeg in mijn hoofd om anderhalf uur schermkijken een serieuze kans te geven. (Als dit allemaal voorbij is zou ik graag een pleidooi willen doen voor ochtendtoneel in de theaters. Volgens mij doet Diligentia het al af en toe. Maar lijkt me een uitstekende manier om de dag te beginnen. Mits het geen Een klein leven is of iets dergelijks, dat lijkt me iets te gortig achter m’n bakje yoghurt.

„De techniek: minimaal drie camera’s: 1 totaal vanaf middenachter en twee vanaf de beide zijkanten van de tribunes, waarmee ook af en toe een close kan worden geschoten. Goed geluid is cruciaal.

„Tekst- en plotgedreven voorstellingen werken het beste op scherm. Wat ik in het theater misschien wat te hapklaar zou vinden, biedt bij het kijken van een registratie prettige houvast.”

---

Marijn Lems:„Bij een goede registratie kijk ik even geboeid als wanneer ik echt in het theater zit. Alleen merk ik dat ik minder geduldig kijk op de momenten die ik minder goed of interessant vind: kleine ergernissen over regiekeuzes of plotwendingen worden uitvergroot en leiden al snel tot een bijna ononderdrukbare reflex om even Facebook te checken.

„Daarnaast valt het op dat zo’n registratie ook het voordeel heeft dat de nadruk veel meer op de details komt te liggen (althans in de close-ups); het constante schakelen van perspectief is sowieso iets fundamenteel anders dan de onveranderlijke blik die je vanuit de theaterstoel hebt. Je verliest het overzicht, zit meer op de huid van de acteurs, gaat meer in de emotie mee maar verliest de abstractie.

„Ik heb het idee dat het ook beter werkt voor traditioneel teksttheater dan voor beeldender werk. Bij de locatievoorstelling die ik zag voelt het veel meer als een verslaglegging van een theatervoorstelling.

---

Elisabeth Oosterling:„Het viel me best zwaar. De verleiding om tussendoor een kop koffie of een hand nootjes te halen, was soms moeilijk te weerstaan. Blijkbaar heb ik de dwingende afzondering van de theaterzaal meer nodig dan ik dacht, om optimaal betrokken te zijn bij een voorstelling. Al moet ik tegelijk bekennen dat iedere glimp theater in deze cultuurloze tijden een verademing is – en van Snorro heb ik echt genoten + in Rex zat ik op een gegeven moment ook behoorlijk goed.”