Beleggers manen farmaceuten tot samenwerking

Nederlandse en internationale beleggers manen de farmaceutische industrie tot vergaande samenwerking in de bestrijding van Covid-19. De nauwe blik op winstmaximalisatie in de sector moet overboord, vinden ze. Nu en in de toekomst.

In een brief die deze donderdag wordt verstuurd, maken zo’n zestig institutionele beleggers duidelijk wat zij verwachten van de farmaceutische bedrijven waarin zij investeren. Onder de ondertekenaars, samen goed voor circa 5.000 miljard euro beheerd vermogen, zijn grote Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen (Achmea, ABP, PGGM, ASR) en bekende buitenlandse partijen als AXA, Nordea en Nomura.

Zij wijzen farmabedrijven op hun grote verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling en mondiale verspreiding van coronavaccins, -geneesmiddelen en -tests. „Uitwinning van patenten, excessieve prijsstelling, verbergen van relevante onderzoeksgegevens en verkrijgen van ‘marktexclusiviteit’ mogen die [verantwoordelijkheid] niet in de weg staan”, schrijven de beleggers. In plaats daarvan zouden farmaceuten moeten kiezen voor openheid en samenwerking, zowel onderling als met universiteiten en overheden.

Artsen, wetenschappers en beleidsmakers uitten eerder al zorgen over toekomstige beschikbaarheid en betaalbaarheid van eventuele vaccins en behandelingen tegen Covid-19, de infectieziekte die wordt veroorzaakt door het nieuwe coronavirus. Niet verwonderlijk: in 2009 konden arme regio’s moeilijk toegang krijgen tot vaccins tegen Mexicaanse griep omdat rijke landen al contracten hadden afgesloten. Ook cruciale geneesmiddelen tegen bijvoorbeeld aids zijn of waren vanwege hoge prijzen niet altijd mondiaal beschikbaar.

Dat ook grote beleggers zich nu collectief uitspreken, is niettemin veelzeggend. Als aandeelhouders en financiers zijn zij normaal gesproken de belangrijkste begunstigden van rendementgedreven strategieën van farmabedrijven.

Farmabedrijven zijn huiverig geworden voor investeringen in vaccins

Maar de coronapandemie en de enorme economische schade die zij veroorzaakt, laten zien dat er onvermoede risico’s kleven aan te grote focus op winstgevendheid op korte termijn. Zo vergt effectieve bestrijding van het virus – en daarmee de economische crisis – dat behandelingen en vaccins snel wereldwijd beschikbaar komen, óók in arme regio’s. Tegelijkertijd zijn farmabedrijven de voorbije jaren huiverig geworden voor investeringen in vaccins, omdat die commercieel matig interessant en onzeker zijn gebleken. Dat heeft innovatie en kennisontwikkeling op dit gebied geen goed gedaan.

Dat moet veranderen, vinden beleggers. „Om te voorkomen dat pandemieën als Covid-19 zich nog eens voordoen, is het van groot belang dat (...) farmaceutische bedrijven zich weer gaan toeleggen op onderzoek naar infectieziekten”, schrijven ze.

Onrust bij beleggers

De farmasector benadrukt intussen dat van business as usual al lang geen sprake meer is. Vrijwel alle grote farmaceuten zoeken mee naar vaccins en behandelingen tegen Covid-19. Hun internationale branchevereniging IFPMA publiceert vrijwel wekelijks verklaringen waarin ze samenwerking belooft in plaats van concurrentie, omdat de situatie zo ernstig is dat commerciële overwegingen niet langer doorslaggevend zijn. De branche is bevangen door „een diep gevoel van verantwoordelijkheid”, zei IFPMA-directeur Thomas Cueni eerder tegen NRC.

Toch zijn beleggers er niet gerust op, blijkt uit de brief. „Er zijn positieve signalen. Maar dat we deze oproep doen, laat zien dat we vinden dat het nu lang niet altijd goed gaat”, licht directielid Bianca Tetteroo van Achmea toe.

De verzekeraar uit Zeist nam het initiatief voor de brief en is aandeelhouder van onder meer Novartis, Johnson & Johnson, Roche en Gilead. Dat laatste bedrijf kwam vorige maand in het nieuws toen bleek dat het in de VS de status van weesgeneesmiddel had aangevraagd voor een experimentele behandeling van Covid-19 (remdesivir), met een mogelijke monopoliepositie als gevolg. Na felle reacties van wetenschappers en artsen liet Gilead de claim vallen. Roche deelde het recept voor een cruciale testvloeistof met de Nederlandse overheid nadat een vermeende weigering het Zwitserse concern op zware kritiek was komen te staan. „Maatschappelijke druk heeft dus effect”, zegt Tetteroo.

Veel landen, waaronder Nederland, zien een structurele oplossing in de creatie van een Covid-19-patent pool, een voorstel dat nu voorligt bij de Wereldgezondheidsorganisatie. Het plan is dat farmaceuten – vrijwillig – patenten en onderzoeksgegevens delen. Overheden en bedrijven krijgen dan de mogelijkheid tegen een kleine licentievergoeding coronageneesmiddelen en -tests van merkfabrikanten na te maken en die goedkoop en op grote schaal beschikbaar te stellen.

De farmasector heeft sceptisch gereageerd op het voorstel. Ook voor beleggers is een patent pool geen must, zegt Tetteroo. „Als het werkt, prima. Maar er zijn meer wegen die naar Rome leiden. Einddoel is dat een vaccin voor iedereen en tegen een redelijke prijs beschikbaar komt.”