Ian Bremmer: ‘De grote vraag is of corona leidt tot een nieuwe Koude Oorlog’

‘Never waste a good crisis’, zo luidt het adagium. Daarom maakt NRC een serie interviews ‘De wereld na corona’ over de vraag: hoe kan de coronacrisis worden aangewend om de samenleving te veranderen? De interviews zijn niet bedoeld om de toekomst te voorspellen, maar om denkrichtingen te bieden over hervormingen van (onder andere) de landbouw, globalisering, democratie, voedsel, kunst, technologie en toerisme.

Het was één van de eerste dingen die Hugo de Jonge (CDA, Volksgezondheid) deed als ‘corona-minister’. Naast CEO Steven Cai van Huawei Nederland stond hij, met blauwe latexhandschoenen aan, dozen vol mondkapjes uit te laden die het Chinese technologiebedrijf had gedoneerd. Die beelden bereikten ook geopolitiek analist Ian Bremmer: „Als de Nederlandse vicepremier staat te helpen met uitladen, is dat een duidelijk teken dat China voor elkaar wil krijgen dat Nederland meer op één lijn komt met China dan met de VS. En ze slagen er blijkbaar in. De VS verliezen op dit moment heel duidelijk zowel de propaganda-oorlog als de diplomatieke oorlog.”

Het is volgens Bremmer, één van de gerenommeerdste geopolitiek denkers, exemplarisch voor de situatie waarin de wereld al vóór corona was beland. De Amerikaanse oprichter van denktank Eurasia Group, columnist van Time Magazine en docent aan Columbia University noemt de huidige geopolitieke orde een ‘G-Zero’-wereld. Een wereld waarin geen enkel land de kracht en wil heeft om de internationale agenda te bepalen, een machtsvacuüm. Geen G8 of G20 maar G-nul.

„Dit is de eerste G-Zero-crisis en helaas is het ook nog eens een heel grote crisis. Als je kijkt naar 2008, of de aanslagen van 11 september 2001: dat waren kleinere crises, en ze gebeurden tegen een relatief stabiele geopolitieke achtergrond. Toen was er geen sprake van dat de wereldorde zou gaan schuiven, nu ligt dat anders.”

Waarom is dat nu anders, denkt u?

„Je ziet het in het disfunctioneren van de trans-Atlantische relatie, het feit dat Trump zonder enig overleg met de bondgenoten het vliegverkeer uit de EU weerde. En je ziet het natuurlijk in het schrijnende gebrek aan wereldwijde coördinatie bij de bestrijding van deze ramp. Trump maakt constant duidelijk dat hij geen enkele interesse heeft om de wereld te leiden in de aanpak van corona, America First is allang geen retoriek meer maar de werkelijkheid.

„Wat betreft implicaties voor de wereldorde, staat als een paal boven water dat deze crisis gaat leiden tot een versnelling van deglobalisering. Het ontkoppelen van China en de VS, het lokaler worden van aanvoerlijnen van allerlei producten. Er zal druk komen op het just-in-time-model waarbij producten van over de hele wereld precies op tijd worden aangeleverd.

Trump die juist nu ruzie zoekt, financiering stopzet middenin een pandemie is moreel niet te verantwoorden

Ian Bremmer geopolitiek denker

„Je zult zien dat Beijing er beter in gaat slagen om landen aan zich te binden omdat het economische herstel in China waarschijnlijk sneller zal gaan dan elders. China biedt meer leiderschap dan de VS op dit moment. Het is nog steeds niet véél leiderschap, maar meer dan de Chinezen ooit hebben getoond. En het valt op in de context van een volledig afwezige VS.”

Waar gaat dat toe leiden?

„De grote vraag is of we terecht zullen komen in een Koude Oorlog tussen de VS en China. Het is nog te vroeg om dat definitief te kunnen zeggen, maar Trump flirt met het idee.”

Zijn houding tegenover China is, zegt Bremmer een grote onzekere factor. Het stoppen van de financiering van de Wereldgezondheidsorganisatie omdat die de Chinese belangen zou beschermen is nog een recent voorbeeld: „Trump die juist nu ruzie zoekt, financiering stopzet middenin een pandemie is moreel niet te verantwoorden, en gaat het Amerikaanse leiderschap in heel veel landen ondermijnen.”

Bedoelt u ook een Koude Oorlog als in: nucleaire dreiging?

„Nee, het gaat niet om militaire dreiging. Het gaat om een ontkoppeling van de politieke en economische systemen die nu versnelt. Amerikaanse bedrijven komen er steeds meer achter dat ze niet goed zaken kunnen doen in China. De handelsoorlog die al een tijd gaande is kan verder kwaad bloed zetten. Dat kan ertoe leiden dat Amerikaanse burgers niet graag meer naar China gaan. Dat Chinees toerisme naar de VS zo goed als stopt. En andere landen zullen dan al snel moeten kiezen of ze op één lijn zitten met China of de VS. Technologie speelt daarbij een heel belangrijke rol. Welke standaarden zal het internet gebruiken, welke netwerktechnologieën worden er gebruikt. China wordt ook in internationale organen als de VN actiever in de discussies over technologiestandaarden.”

Hoe zal een meer op Chinese leest geschoeide wereldorde eruit zien?

„Aan alles wat China doet, verbinden ze voorwaarden. Je ziet het met hun enorme infrastructuurinvesteringen in Eurazië met het Belt and Road-initiatief. De Chinezen bouwen met liefde een voetbalstadion, een brug of een overheidsgebouw voor je, ze beveiligen graag de familie van je president. Maar daar komen directe gunsten tegenover te staan. Commerciële contracten, of het uitzenden van pro-Chinese politieke advertenties op tv. Chinese voorwaarden zijn heel anders dan Amerikaanse. Je hoeft geen vrijemarkt-democratie te worden voor Chinese hulp. We zullen een veel lagere gemene deler krijgen wat betreft mensenrechten, vrijheid en democratie.

Lees ook: De pandemie is op dit moment de ware supermacht

„En het leidt tot verdere fragmentatie van de wereldorde: we zullen toenemende zwakte zien in wereldwijde instituties die door de VS worden geleid. Internationale organisaties zullen meer moeten letten op de Chinese belangen, of ze zullen eroderen.” Wat er met de WHO gebeurt, voorspelt weinig goeds, denkt Bremmer.

En daar komt corona nog eens bovenop?

„Ja, we zijn beland in de ergste crisis van ons leven, en de Europeanen veroordelen de Amerikanen openlijk voor het sluiten van het luchtruim. De Chinezen gaan waarschijnlijk eerder uit de crisis komen, zullen nog sneller het 5G-netwerk uitrollen. In een wereld waarin door het coronavirus de digitale economie nog belangrijker is geworden, zullen de Chinezen gebruik maken van de kans die ze krijgen om nog meer te investeren in teleconferencing, virtual reality, snel internet, kunstmatige intelligentie.

„En in de VS was voor corona nog veel te doen over het opbreken van Big Tech bedrijven om hun monopolies te breken, maar daar heeft nu niemand het meer over. We hebben de grote techbedrijven zoals Amazon, Google en Facebook meer nodig dan ooit. Zowel Amerikaanse als Chinese technologiebedrijven zullen nog dominanter worden dan voorheen.”

Waar blijft de EU in dit verhaal?

„Dit is een groot probleem voor de EU. Europa komt economisch zwakker uit de crisis dan de VS en China. Europese landen zijn kwetsbaarder voor het krimpen van internationale handelsstromen. En Europese techbedrijven zijn veel zwakker, er is bij lange na niet het ondernemerschap in technologie en kunstmatige intelligentie zoals in de VS en China.”

De EU biedt haar lidstaten wel veel meer concrete hulp dan China.

„Er zijn lichtpuntjes. De Duitsers laten in het aanpakken van deze crisis meer flexibiliteit zien dan ze historisch hebben gedaan. Er is meer ruimte voor het aangaan van schulden om de economische klappen op te vangen dan in 2008.

„De Europese Centrale Bank blijft sterk, en de centrale bankiers doen nu wat ze kunnen om de crisis te verzachten. Ik ben ook niet bezorgd over een bankencrisis in Italië door corona of een nieuwe financiële crisis zoals na 2008. Maar ik ben wel bezorgd over hoe het politiek gaat uitpakken, over hoeveel steun de gevestigde partijen gaan krijgen voor de Europese aanpak, die zeker in het begin niet goed gecoördineerd was. Er broeit al langer het idee dat de EU er is in goede tijden maar niet in slechte tijden. En er doemen nu al moeilijke vragen op: hoe ga je na corona weer terug naar de open grenzen uit het Schengen-verdrag?”

En precies dan helpt Huawei met mondkapjes. Wat staat daar tegenover denkt u?

„Het is niet waarschijnlijk dat hier meteen een quid pro quo-afspraak over is gesloten. Maar ze hebben nu in iedere geval betere toegang tot de regering. Als ze bellen, wordt de telefoon opgenomen. En ze hebben meer sympathie gekregen terwijl de Amerikanen juist minder worden vertrouwd.”

Staat Europa voor een existentiële keuze tussen de VS en China als economische en technologische bondgenoot?

„Dat is in toenemende mate het geval. Maar ik denk niet dat die beslissing genomen gaat worden door de EU. Die beslissing wordt genomen door individuele Europese overheden. Veel Europese landen hebben andere belangen op het gebied van nationale veiligheid. Je ziet het al aan de randen van de EU gebeuren. Neem de Serviërs. Zij voelen zich genaaid omdat de EU ze niet helpt. De Servische premier verklaarde dat Europese solidariteit een sprookje is, en dat China het enige land was dat kwam helpen. Het is duidelijk dat in meer Oost- en Zuid-Europese landen dit sentiment groeit. De Duitsers en de Fransen zijn veel voorzichtiger met China, dus de geopolitieke belangen van Europese landen zullen sterker uiteen gaan lopen.”

De EU onder druk, de wereldorde onder druk: dat klinkt allemaal nogal zorgwekkend.

„Dat is het ook. Ik ben een optimistisch ingestelde gast, maar hier is weinig vrolijks aan. Er komen na het coronavirus nog veel meer mondiale crises en vraagstukken aan die gecoördineerd opgelost moeten worden. Klimaatopwarming, de ethiek van kunstmatige intelligentie, biotechnologie, cyberveiligheid. De slagkracht en stevigheid van mondiale instituties om daarop te reageren neemt waarschijnlijk af in plaats van toe door deze crisis. Het maakt me minder positief over de richting die de mensheid kiest.”