Niet alleen in sprookjes; hekserij lijkt aan populariteit te winnen

De eerste keer dat Lunadea Jankiewicz (39) uit Voorburg een heksenritueel uitvoerde, herinnert ze zich nog goed. De zenuwen gierden door haar lichaam toen ze alleen in haar slaapkamer stond en haar altaar versierde met bloemen en kaarsen. Ze ging een Imbolcviering doen, een ceremonie waarmee heksen stilstaan bij de eerste tekenen van de lente. Met haar vinger tekende ze een cirkel om zich heen op de grond en zei: „Met dit ritueel vier ik de terugkeer van het licht!” Met trillende handen bladerde ze door haar aantekeningen, om te kijken wat ze nog meer moest doen.

Nu, 21 jaar later, voelt hekserij voor Jankiewicz volledig vertrouwd. Als ze negativiteit buiten de deur wil houden, visualiseert ze een rozenhaag om haar huis. Met edelstenen hoopt ze zichzelf te beschermen tegen te veel prikkels. Door negatieve gedachten op te schrijven en te verbranden, probeert ze die achter zich te laten. In haar huis heeft ze meerdere altaren, hangen amuletten en staat een grote kast vol heksenboeken.

Begin april verscheen Jankiewicz’s boek De weg van de heks. Magisch en intuïtief leven, onder haar autersnaam ‘Lunadea’. In het boek legt ze uit wat hekserij is en hoe je leeft als heks.

Sommige mensen denken nog steeds dat heksen alleen in sprookjes voorkomen. „Maar ze bestaan echt”, zegt Jankiewicz. „Al heeft hekserij niets met gemene vrouwen te maken. Hekserij is een levenswijze waarin de natuur centraal staat. Een heks gelooft dat de natuur en alles wat daaruit voortkomt, bezield is, uit energie bestaat, en denkt en handelt vanuit dat idee.

Hekserij lijkt aan populariteit te winnen. Er verschijnen regelmatig boeken over hekserij, en er zijn meerdere podcasts over; Nederlandstalige voorbeelden zijn ‘Heksen Dragen Sneakers’ en ‘Seasons of Witchcraft’. Via sociale media verspreiden heksen hun levensstijl – de hashtag ‘Witches of Instagram’ levert ruim vier miljoen resultaten op. Begin dit jaar vond in Nederland de tweede editie plaats van Heksfest, een heksenfestival. Jankiewicz beheert een online heksenforum, daarbij zijn ruim tweeduizend heksen aangesloten. Ze verdient haar geld met digitale cursussen en workshops over hekserij.

Vanuit het feminisme is er ook aandacht voor de vrouw als heks

Of er ook daadwerkelijk meer heksen dan vroeger zijn, is niet bekend. „Hekserij kent geen centraal orgaan, dus er zijn geen cijfers”, zegt antropoloog Hanneke Minkjan, die deze zomer promoveert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op neopaganisme. Dat is een containerbegrip voor stromingen waarbij de sacraliteit van de natuur centraal staat – hier valt ook hekserij onder.

Via internet in aanraking

Het kan zijn dat hekserij niet populairder, maar enkel zichtbaarder is geworden. Minkjan: „Vroeger hielden mensen het vaak stil als ze bezig waren met hekserij en kwam je er alleen via via mee in aanraking.” Nu zijn meer mensen openlijk heks en kan iedereen via internet met hekserij in aanraking komen. „Doordat moderne hekserij bekender is, wordt het minder vreemd gevonden”, zegt ze.

Speciale krachten heb je niet nodig om je heks te noemen, zegt Jankiewicz. „Maar als je heel nuchter bent en spiritualiteit onzin vindt, gaat het niet werken.” Moderne heksen proberen te leven naar de ritmes van de natuur en geven daar uiting van door rituelen en handelingen, staat in haar boek. Zo vieren ze seizoensfeesten en staan ze stil bij de maanstanden.

De symbolische betekenis van de natuur is daarbij belangrijk. „Zo is de wassende maan een moment om je bewust te zijn van alles wat groeit, en is het daarmee ook een geschikte periode om nieuwe projecten te starten”, zegt Daan Timmers (45) uit Amsterdam, die ook heks is. Voor haar is hekserij „een zijn met de natuur, en daarmee een zijn met alles. Mensen doen vaak alsof ze boven de natuur staan. Maar we maken er allemaal onderdeel van uit.”

Lees ook: Vrouwenactivisten zijn slechte moeders of heksen

Heksen verdiepen zich vaak in de kracht van kruiden en symbolen, staat in De weg van de heks. Zo zou een blaadje laurier in je portemonnee welvaart aantrekken. Je kunt volgens Jankiewicz ook een groene kaars branden – groen als symbool voor welvaart – en die branden terwijl je je inbeeldt dat je voorspoed aantrekt.

Dergelijke praktijken zorgen voor opgetrokken wenkbrauwen. Heksen gaan uit van de kracht van kristallen, de invloed van visualisatie, de beschermende werking die rituelen hebben, de energie van de natuur. Wetenschappelijk bewezen is dat allemaal niet, het is een kwestie van geloof.

Is hekserij dan niet eerder een religie dan een levenswijze? „Voor sommigen wel”, zegt Jankiewicz. „Hekserij wordt een religie als je de energie in de natuur god of godin gaat noemen.”

Heks kun je in je eentje zijn of in een heksengroep, een coven. Daarin worden samen rituelen gedaan, heksenfeesten gevierd en wordt kennis over hekserij doorgegeven. Jankiewicz heeft in covens gezeten, maar is nu een ‘solitaire heks’. Als solitaire heks zag ze meer ruimte om hekserij naar eigen inzicht in te vullen.

Op Instagram lijken voornamelijk vrouwelijke twintigers zich met hekserij bezig te houden. De klanten van Jankiewicz zijn meestal vrouwen en mannen – die kunnen ook heks zijn – tussen de dertig en veertig jaar.

Marja Veen (58) uit Amstelveen noemt zichzelf pas sinds dit jaar heks. „Ik ben eindelijk uit de kast, of eigenlijk uit de bezemkast, gekomen”, grapt ze. Haar man moest daar even aan wennen, maar vindt het nu prima. „Het is natuurlijk ook niet alsof ik nu opeens naar Zweinstein ga. Ik was altijd al veel bezig met de natuur, symboliek en kruiden. Nu alleen nog wat meer.” Veen vond het lastig om zichzelf ‘heks’ te gaan noemen. „Het woord is nog steeds beladen, en veel mensen doen er lacherig over”, zegt ze.

Zwartmaken

Jankiewicz is ook bekend met negatieve reacties. „Onder mijn online-berichten over hekserij maken mensen flauwe grapjes over hun schoonmoeder, die ze ook een ‘heks’ vinden. Of ze sturen haatberichten.”

Hekserij is lange tijd een manier geweest om vrouwen zwart te maken. De Franse journalist Mona Chollet stelt in haar boek Heksen. Eerherstel voor de vrouwelijke rebel (2019) dat de heksenvervolgingen een oorlog tegen vrouwen was, die zijn sporen tot in het heden heeft nagelaten. Ze betoogt dat vrije, onafhankelijke vrouwen vroeger werden weggezet als gevaarlijk en slecht, als ‘heksen’. Vanuit het feminisme, dat zich ook verzet tegen een vrouwelijk keurslijf, is volgens haar daardoor ook aandacht voor de vrouw als heks. „Jonge vrouwen omarmen weer het idee van de heks, feministen voorop”, schrijft Chollet.

Er zijn ook heksen die zich verbinden met de klimaatbeweging. „Hun gedachtengoed sluit daar goed bij aan: respect hebben voor de natuur”, zegt Minkjan.

Niet alle heksen vinden het een goed idee om hekserij te combineren met andere stromingen. Minkjan: „Wat je ziet bij hekserij is: iedereen haalt eruit wat hem of haar aanspreekt en haalt er ook weer eigen dingen bij. Zo kan de ene coven Egyptische godinnen centraal stellen en de ander zich juist bezighouden met Keltische tradities. Doordat er geen centraal gezag is, zijn er ook geen vaste regels.”

Lees ook: Arrogant, kinderloos of oud? Als ‘heks’ vreesde je voor je leven

Maar is er bij hekserij geen sprake van oud gedachtengoed dat is doorgegeven? Niet echt, zegt Minkjan. „Vaak wordt gesuggereerd dat heksenrituelen heel oud zijn, maar zijn ze bedacht in de moderne tijd. Dat vinden veel heksen niet leuk om te horen, maar het is wel zo.” In de jaren vijftig ontstond de moderne hekserij in Engeland, die in de jaren zeventig overwaaide naar Nederland. De Brit Gerald Gardner, de vader van de beweging, zei dat hij oude heksengebruiken had herontdekt die in christelijke tijden ondergronds waren gegaan. Minkjan: „Maar dat is onzin, er is later gebleken dat zijn rituelen geconstrueerd zijn.”

Er wordt in de hekserij wel teruggegrepen op oude gebruiken, zoals kruidengeneeskunde of seizoensfeesten. Minkjan: „Maar we weten niet hoe die feesten vroeger gevierd werden, of welk gedachtengoed wijze kruidenvrouwtjes in het bos erop nahielden. Er valt dus geen rechte te lijn trekken van gebruiken uit de voorchristelijke tijd naar de huidige hekserij, alsof het dezelfde traditie is. Moderne hekserij is nadrukkelijk modern.”