Alleen steun kan boekhandels redding brengen

Bijna de helft van de fysieke boekhandels verwacht binnen een half jaar om te vallen. Dat blijkt uit cijfers die de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) eind vorige week bekendmaakte. Anne Schroën, directeur van de KBb, hield een logboek bij over de afgelopen weken waarin ze de positie van de fysieke boekhandels volgde. Die is „rampzalig”, is haar conclusie, al binnen afzienbare tijd „verdwijnt een op de drie boekhandels”.

Na de ‘intelligente lockdown’ half maart gingen veel winkels dicht. Hoewel er weer enkele opengingen – sommige helemaal, andere met een afhaalpunt – worden er bij de fysieke boekhandels omzetverliezen geleden van soms 80 tot 90 procent.

Vooral in de grote steden is dat een probleem. Uit het logboek van Schroën blijkt dat bijvoorbeeld Broese in Utrecht, dat donderdag opengaat in een nieuw gebouw, een omzetverlies heeft van ruim 70 procent. Dat is, als de kosten voor een verbouwing net zijn gemaakt, eigenlijk niet te doen. Boekhandel Van Piere in Eindhoven zit op bijna 80 procent omzetverlies, bevestigt verkoper Jan Verhagen. In Amsterdam houdt boekhandel Scheltema de deuren gesloten. In dorpen waar boekhandels vaak ook een buurtfunctie hebben, omdat er bijvoorbeeld postzegels en kaarten worden verkocht, gaat het beter.

Zoals te verwachten is, verschoof afgelopen weken de verkoop naar online. Doordat meer fysieke boekwinkels zijn opengegaan, gaat die stijging iets minder hard dan gedacht, maar er is sprake van „een dramatische verschuiving”, aldus Verhagen. „Er verdwijnen zo niet alleen winkels, maar ook de culturele functie die een boekhandel in een stad heeft verdwijnt.” Van Piere had voor de coronacrisis twee tot drie activiteiten per week.

De grootste stijging online is terug te vinden bij Bol.com. Daar groeide de boekenafzet met 40 procent, aldus pr-medewerker Tamara Vlootman – inclusief e-books voor kinderen van 0,01 eurocent). Het lezen via e-book-abonnementen (Kobo+) had eind maart een stijging van 128 procent. De verkoop van Nederlandstalige fysieke boeken steeg bij Bol.com afgelopen weken 30 procent ten opzichte van dezelfde weken in 2019.

Vooral Bol.com profiteert

Online is er dus meer afzet, maar de fysieke boekhandels met hun eigen webshop profiteren daar nauwelijks van. „Er is hier maar één grote speler die online profiteert en dat is Bol.com”, duidt Fabian Paagman, algemeen directeur van de boekhandels Paagman bv. Daar komt bij dat door ontlezing en de al drie jaar geleden ingezette afzetdaling veel boekhandels geen tot nauwelijks reserves hebben.

Behalve een verschuiving in de afzetmarkt toont de crisis ook hoezeer de fysieke boekhandels belangrijk zijn voor de verkoop van literatuur. Want met het inzakken van de fysieke boekhandels gaat het ook branchebreed – ook met uitgevers en auteurs – een stuk slechter, ondanks initiatieven als #ikleesthuis.

Boekhandelaren proberen orders van de titels bij uitgeverijen te herzien, omdat ze minder boeken nodig hebben. Verhagen: „Met de boeken die we hebben, zijn we nu eigenlijk een duur magazijn.” Uitgevers zelf stellen titels uit die commercieel niet goed liggen, of zien er voorlopig van af. De laatste thriller van Nicci French of het nieuwe boek van Paulien Cornelisse gaan wel door, die verkopen zichzelf.

Door die lagere afzet maken uitgevers die vooral literatuur uitgeven verlies bij een omzetdaling van 20 tot 30 procent. Ook non-fictie verkoopt minder. Het best doen de spannende boeken en lichtere fictie het. „Naast het nieuws dat mensen de hele dag horen, zoeken ze gerichter naar afleiding in ontspanningsfictie”, vermoedt Eveline Aendekerk, directeur van de stichting CPNB die verantwoordelijk is voor de promotie van het Nederlandse boek. In de bestsellerlijst van week 16 staan nog geen tien Nederlandse romans in de top-60.

De auteursbond begon half maart een meldpunt voor auteurs die gedupeerd zijn door de coronacrisis. Uit de cijfers van vrijdag blijkt dat schrijvers ruim vier ton aan inkomsten mislopen. Het gaat daarbij vooral om misgelopen publieke optredens en afgezegde schrijfopdrachten. „Schrijvers hebben niets om op terug te vallen – hooguit de TOZO [Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandig Ondernemers] waarbij inkomen drie maanden wordt aangevuld tot 1.050 euro. „De meesten redden het nog wel op eigen kracht. Zij kunnen niet, zoals uitgevers en boekhandelaren, hun loonsom tot 90 procent van de overheid terugkrijgen”, zegt Maria Vlaar, voorzitter van de auteursbond.

De Nederlandse cijfers over de hele branche zijn nog niet bekend, in andere landen is dat wel het geval en blijkt de situatie nog dramatischer. Martijn David, algemeen secretaris Groep Algemene Uitgevers: „In Frankrijk en Duitsland was er een omzetdaling van 30 procent, in Portugal zelfs 83 procent.” Dat komt volgens Paagman ook omdat in Frankrijk de grote boekenconcerns ook hun webwinkels moesten sluiten.

Verschraling van het aanbod

Wat betekent dit voor het boekenvak ? „Wat er nu gebeurt, is zorgelijk”, aldus Aendekerk. „Het omzetverlies is gewoon weg. Mensen gaan straks niet opeens meer boeken kopen. Fysieke boekhandels die omvallen, komen niet meer terug. Boekenconsumptie gaat naar beneden, de pareltjes, de boeken die niet direct een groot publiek bereiken verdwijnen. Dan krijg je verschraling van het aanbod.” Paagman denkt dat eerst grote boekhandels moeten omvallen voordat de branche beseft dat er wat moet gebeuren. „Nu moet er niet alleen meer ingezet worden op het belang van de lokale boekhandel, maar er zal een steunfonds moeten komen. Er zit geld in de sector, zoals bij het CB [het centrale boekendistributiesysteem] en bij de brancheverenigingen. Toen boekhandelketen Polare in haar val [in 2014] veel fysieke boekhandels dreigde mee te nemen, is er ook financieel bijgesprongen. Nu zal de branche ook tot actie moeten overgaan om zoveel mogelijk fysieke boekhandels te redden.”