Valse testen

In mijn vorige column schreef ik dat experts zonder relevante expertise de coronavirusdiscussies beter kunnen overlaten aan experts met relevante kennis. Ik nam dat advies vooral zelf ter harte, maar maakte vorige week op Twitter mijn eerste uitzondering. Over fout-positieve en fout-negatieve testuitslagen, nota bene een onderwerp waarin ik behoorlijk thuis ben, sloeg ik de plank gelijk mis.

U zult mijn verwarring herkennen. Ook u heeft vast eens opgelucht ademgehaald toen de dokter vertelde dat uw testuitslag positief was, om vervolgens te horen dat dit slecht nieuws betekende. Een positieve uitslag houdt in dat er iets gevonden is. Een afwijking op een scan, bloed in de ontlasting of doping in het bloed. Een positieve test is vaak slecht nieuws, maar niet altijd. Een positieve zwangerschapstest is zo’n uitzondering. Of een positieve uitslag goed of slecht nieuws is, hangt af van wat er wordt getest.

Onterechte vrijheid

Een positieve uitslag van een virustest betekent dat het virus aanwezig is. Slecht nieuws dus. Als de test niet helemaal betrouwbaar is, betekent een fout-positieve uitslag dat iemand denkt het virus te dragen, terwijl dat niet zo is. Deze personen blijven dan onnodig thuis. Een fout-negatieve uitslag betekent dat iemand denkt het virus niet te hebben, terwijl dat wel zo is. Omdat deze personen negatief testen hoeven zij zichzelf niet te isoleren, maar ze zijn wel besmet en kunnen dankzij die (onterechte) vrijheid anderen besmetten. Om de kans op verdere besmetting te beperken moet een virustest dus vooral weinig fout-negatieve resultaten opleveren.

In een interview met Marion Koopmans, hoogleraar virologie van het Erasmus MC (De Correspondent, 9april) las ik dat volgens haar vooral fout-positieve uitslagen het probleem waren omdat je dan onterecht denkt dat je beschermd bent. Ik dacht dat deze verwarring tussen fout-positieven en fout-negatieven voor publicatie van het interview vast over het hoofd was gezien en zette een bericht op Twitter om dit te verhelderen. Maar ik werd teruggefloten. Ik zat er naast. De test waar Koopmans over sprak was geen virustest, maar een antistoffentest. Een positief resultaat op een antistoffentest betekent dat de persoon antistoffen heeft tegen het virus. Een positief resultaat is hier goed nieuws. Een fout-positief resultaat betekent dat je het virus alsnog kunt oplopen en verspreiden.

Discussie over app

We gaan ongetwijfeld veel horen over fout-positieve en fout-negatieve uitslagen in de komende discussies rond de contact-app die minister De Jonge overweegt in te voeren. Deze app moet helpen om het coronavirus in te dammen wanneer we het normale leven gaan hervatten. Het idee: testen, traceren, thuisblijven. Wanneer iemand positief test voor het virus traceert de app gebruikers die bij die besmette persoon in de buurt zijn geweest en geeft hun het advies om enige tijd thuis te blijven. Zo wordt de kans verkleind dat zij het virus verder verspreiden, als ze het dragen.

Zijn bij een virustest vooral de fout-negatieve uitslagen een probleem voor het indammen van een epidemie, bij de contact-app zijn het ook de fout-positieven. De app is in essentie niet één, maar twee testen. Het is: testen, testen, thuisblijven. Of de contact-app gaat werken hangt niet alleen af van de betrouwbaarheid van de virustest, maar ook van de ‘traceertest’. Een positief signaal van de traceertest zegt ‘u was in de buurt van iemand die besmet was’, maar betekent ‘er is een kans dat u besmet bent’. Natuurlijk zal iedereen begrijpen dat het maar een kans op besmetting is en geen zekerheid, maar de hoogte van die kans doet er zeker toe.

Zomer voor de deur

Wordt het een dikke kans, zeg 80 procent, dan lijkt het me te verantwoorden dat de overheid mensen vraagt om thuis te blijven en is het realistisch om te verwachten dat ze dat doen. Maar wat als de positieve signalen vooral fout-positief blijken, als de kans op besmetting 1 procent wordt of nog minder? Mag de overheid honderd mensen vragen om zich te isoleren als maar één van hen (we weten niet wie) werkelijk besmet is? Isoleren om mogelijke besmetting bij anderen te voorkomen wanneer je zelf 1 procent kans hebt dat je besmet bent. Gaan mensen thuis blijven als die kans zo laag is? Met de zomer voor de deur en iedereen lekker buiten? Als niet te controleren is of je thuis had moeten blijven?

Wat wordt die kans? Signalen uitwisselen tussen telefoons zal technisch best mogelijk zijn, maar weten we hoe lang en hoe dicht twee telefoons bij elkaar moeten zijn om met enige waarschijnlijkheid een virus tussen de eigenaren over te brengen? En weten we of een signaal afneemt als een schutting of mondkapje besmetting verhindert? Ik lees hierover dat veel nog onduidelijk is.

Voor het indammen van een epidemie hoeft een app niet perfect te zijn, maar om een fiasco te voorkomen moet het wel werken. De overheid moet aannemelijk maken dat zowel de virustest als de traceertest betrouwbaar genoeg zijn om een succesvolle aanpak te verwachten.