Dit ‘Brussel-effect’ maakt Europa tot supermacht (•••••)

Het boek The Brussels Effect; How the European Union Rules the World kon niet op een beter moment verschijnen. Het coronavirus raast door Europa. Veel commentatoren zuchten dat deze crisis Europa als wereldmacht verder zal verzwakken. Lachen grootmachten als China en de VS niet in hun vuistje, nu EU-lidstaten ruziën over mondkapjes en bestrijdingsmethodes?

En daar komt Anu Bradford, hoogleraar aan Columbia Law School langszij. In haar toegankelijke, uitstekend gedocumenteerde boek laat zij zien dat vechten over mondkapjes, hoe gênant ook, weinig zegt over de macht van de Europese Unie. De échte macht van de EU, betoogt de Fins-Amerikaanse Bradford, ligt elders: in de immense omvang van de Europese interne markt, in het feit dat veel regels op die markt voor diensten en producten de strengste ter wereld zijn, en in de bereidheid van de EU om die regels af te dwingen.

Het ‘Brussel-effect’, waar Bradford al in 2014 in een artikel over schreef, is allereerst ‘de-facto’: wereldwijd moeten bedrijven aan die strenge EU-regels voldoen als ze toegang willen krijgen tot die enorme markt. Maar er is ook een ‘de-jure’ effect: deze bedrijven belobbyen wereldwijd regeringen om deze EU-regels te kopiëren omdat het duur en omslachtig is om verschillende productielijnen op te zetten voor verschillende markten.

Zwarte lijst

Europa heeft ’s werelds strengste regels voor milieu en voedselveiligheid. Kraft, een Amerikaans bedrijf, gebruikt bepaalde verfstoffen niet meer in zijn voedsel, zelfs niet voor de Amerikaanse of Aziatische markt, omdat de EU die stoffen op de zwarte lijst heeft gezet. Zo zit het bedrijf overal goed als het Europese regels aanhoudt. Kameroen heeft pesticiden verboden die EU verboden heeft: het is een van de grootste cacao-leveranciers van Europa en wil dat graag zo houden. Ook controleert de regering of Kameroense bedrijven zich aan Europese regels houden voor schone productie, arbeidsomstandigheden en dergelijke. Cacaoboter die niet naar Europa gaat, wordt eveneens op de Europese manier geproduceerd. Om dezelfde reden hebben landen in Latijns-Amerika, Azië en Afrika de strenge Europese regels tegen genetisch gemanipuleerd voedsel gekopieerd. Ze moeten wel: de EU is hun grootste exportmarkt.

9.000 Britse producten

Hetzelfde zie je bij ’s werelds strengste chemische richtlijn, REACH. De EU voerde die in 2007 in omdat burgers en regeringen, ook Nederlandse, erom vroegen. Nu geven deze richtlijnen wereldwijd de toon aan. Dat maakt kinderspeelgoed, medicijnen of sportschoenen mondiaal veiliger. Afgelopen zomer, vóór de Brexit, checkte Bradford het register van REACH. En ja: voor meer dan 9.000 Britse producten met chemicaliën erin hadden Britse bedrijven alvast registratie aangevraagd. De chemische industrie is, na de auto-industrie, de tweede Britse exporteur naar de EU. ‘Het Brussel-effect vernietigt de illusie dat Brexit het VK autonome regelgeving bezorgt’, aldus Bradford. Ook EU-regels voor banken of dataprotectie blijven volgens haar dominant aan de overzijde van het Kanaal.

Lees ook: ‘Brussel had niet tot doel ‘to rule the world’ – maar doet dat wel’

De macht van Europa zit ook in EU-mededingingsregels over kartelvorming, staatssteun en marktdominantie. Die zijn, alweer, de strengste ter wereld. Bedrijven zitten mondiaal goed als ze die aanhouden. Dat doen ze liever dan voor elk land andere regels aanhouden. Dit geeft de EU, en EU-instellingen, gezag. Amerikaanse bedrijven als Microsoft en Google vechten daarom vaak disputen in de EU uit. En derde landen die Europese mededingingsregels hebben gekopieerd, kunnen gewapend met Europese case-studies en veroordelingen zelf ook achter die bedrijven aan. Brussel heeft mededingingsteams om collega’s in Azië en Afrika te trainen.

De digitalisering verandert weinig aan het Brussel-effect, betoogt Bradford. Amerikanen en Chinezen verdienen daarmee het meeste geld – maar Europa bepaalt de regels, wereldwijd. Google en Facebook hebben Europese databeschermingsregels integraal overgenomen. De staat Californië deed onlangs hetzelfde, copy-paste.

Bradford denkt niet dat het ‘Beijing-effect’ binnenkort het Brussel-effect zal overvleugelen. China exporteert meer dan het importeert, het besteedbare inkomen is er lager en, cruciaal, Chinese regels zijn zelden strenger dan Europese. Een ander risico is dat de Europeanen hun eigen wetgeving gaan ontrafelen. Maar die kans acht zij klein. ‘Het Brussel-effect’, schrijft ze, ‘is nu sterk, en er zijn genoeg overtuigende argumenten die aantonen dat het ook sterk zal blijven, zodat de regulerende hegemonie van de EU voorlopig overeind blijft.’

Dit is een opvallend montere conclusie, temidden van het coronapessimisme. En een uitstekende les Europakunde. Iedereen die nu toch thuis zit, zou de moeite moeten nemen om dit boek te lezen.