De Franse politie deelde al 700.000 boetes uit – in een maand tijd

In Tours kreeg een vrouw een boete van 360 euro omdat zij twee cakes had gekocht in de supermarkt – de agenten die haar boodschappentas inspecteerden vonden dat geen essentiële aankoop. In het 20ste arrondissement van Parijs werd een vrouw staande gehouden die maandverband ging kopen – de agent vond dat niet essentieel.

In Sanary-sur-Mer in het zuidelijke departement Var kun je een boete krijgen als je één baguette koopt – om de verplaatsingen te beperken heeft de burgemeester beslist dat mensen minstens twee baguettes moet kopen. In Carquefou in de Loire-Atlantique werd een man beboet omdat hij met de fiets naar de dokter ging – hij had de auto moeten nemen want fietsen is in Frankrijk verboden tenzij je ermee naar je vitale baan rijdt.

Het zijn maar enkele anekdotes die te lezen zijn op de website Verbalisé (parce que) – beboet (omdat) – waar getuigenissen worden verzameld over de willekeur waarmee de regels van le confinement in Frankrijk soms worden toegepast. Sinds de maatregelen rond het coronavirus op 17 maart van kracht werden, heeft de Franse politie 11,8 miljoen controles uitgevoerd. Daarbij zijn meer dan 700.000 boetes uitgeschreven.

De Fransen zijn sinds die datum verplicht om een officiële verklaring op zak te hebben als zij de straat opgaan, met daarop het tijdstip waarop zij het huis hebben verlaten. Die verklaring moest eerst geprint of met de hand uitgeschreven worden. Sinds kort kan het ook op de smartphone. Met zo’n verklaring kan je boodschappen doen, de hond uitlaten of gaan wandelen of joggen. Maar dat mag maximaal een uur duren en moet binnen een straal van een kilometer gebeuren. Er is een speciale website waarop je kunt zien tot waar die kilometer gaat.

„Het is niet zozeer Big Brother; het is Kafka”, zegt Christian Mouhanna, een socioloog verbonden aan het Centre national de la recherche scientifique, een overheidsinstelling, aan de telefoon. „Als ik met Duitse collega’s praat kunnen zij niet geloven hoe het er in Frankrijk aan toegaat.”

De boetes zijn niet mis: 135 euro voor een eerste overtreding, 200 euro voor een tweede, 3.750 euro en zes maanden gevangenisstraf bij een derde overtreding binnen dertig dagen. Maar het is vooral het arbitraire karakter ervan dat kritiek uitlokt.

„De overheid heeft de regels heel vaag gehouden, waardoor elke politieagent er een eigen invulling aan kan geven”, zegt Mouhanna. „Zo kan je beboet worden omdat je sigaretten gaat kopen als een agent oordeelt dat dat geen essentiële aankoop is. Maar tegelijk behoren de tabakszaken wel tot de categorie winkels die mogen openblijven.”

Schurkenwetten

Mouhanna breekt tegelijkertijd een lans voor de politie. „De politie zit ook in een vervelend parket: doen ze te weinig dan krijgen ze last met hun bazen, doen zij te veel dan is het ook hun fout.”

Een groot deel van de boetes is ongetwijfeld verdiend, en soms zelfs komisch, zoals het koppel in de Vaucluse dat met een konijn aan een leiband aan het wandelen was. Andere voorbeelden zijn schrijnend, zoals de begrafenisbegeleider in Perpignan die werd beboet omdat hij zijn schriftelijke toestemming was vergeten.

Raphael Kempf, een Parijse advocaat die naam verwierf door gele hesjes en andere activisten te verdedigen, schreef vorige maand in Le Monde een opiniestuk waarin hij de sanitaire noodtoestand vergeleek met de zogeheten schurkenwetten van 1898. Die wetten waren bedoeld tegen anarchisten, maar werden in de praktijk gebruikt tegen veel anderen en werden uiteindelijk gewoonrecht.

„Inmiddels is er een verordening gekomen die de sanitaire noodtoestand beperkt tot 23 juni. Dat is een goede zaak”, zegt Kempf deze week aan de telefoon. „Maar dat wil niet zeggen dat sommige van de maatregelen in het kader van de coronaviruscrisis straks niet genormaliseerd kunnen raken.”

Alle Franse media hebben handleidingen gepubliceerd over de procedure om een boete aan te vechten. Die procedure is niet uitnodigend: wie niet onmiddellijk betaalt, wordt doorverwezen naar de rechter. Die kan een nog hogere boete opleggen indien hij of zij de kant van de politie kiest, wat veelvuldig gebeurt.

Het probleem, zegt Kempf, „is dat de staat de politie alle rechten heeft gegeven. Ik heb een cliënt die is beboet omdat hij geen bonnetje had voor zijn aankopen en een andere die een boete kreeg omdat hij op een bankje zat voor zijn huis.”

De wet zegt niets over op een bankje zitten of het bijhouden van bonnetjes. Kempf: „Of je een boete krijgt of niet hangt dus af van het feit of je een vriendelijke of juist overijverige agent tegenkomt. Dat creëert een ongelijkheid tegenover de wet.”

Lees ook: Help, ik woon in het Parijs van Amélie Poulain

De Franse politie had voor de coronaviruscrisis al geen beste reputatie. De staat is eerder veroordeeld voor zijn discriminerend controlebeleid in de zogeheten „gevoelige wijken” – de banlieues. Tientallen gele hesjes zijn een oog kwijtgeraakt door het politieoptreden tijdens de betogingen van 2018 en 2019.

In een opiniestuk voor website The Conversation schreef Christian Mouhanna eerder dat „vandaag de hele Franse bevolking in de categorie is beland van mensen die op elk moment gecontroleerd kunnen worden”. Een categorie die daarvoor was voorbehouden aan jongeren in probleembuurten en aan gele hesjes.

Mouhanna hoort nu van onderwijzend personeel in de banlieues dat de jongeren aan hen uitleggen hoe zij met de politie moeten omgaan. „Dat ze zich niet te druk moeten maken, dat het toch geen zin heeft. Voor de jongeren daar is dit niet nieuw, voor veel leerkrachten wel”, zegt Mouhanna.

Herdertje staat

Als Frankrijk repressiever is dan andere landen, heeft dat ook te maken met de aard van de verhouding tussen de Franse staat en zijn burgers, zegt Mouhanna.

„Frankrijk is het meest gecentraliseerde en bureaucratische land van Europa. De staat gedraagt zich tegenover zijn onderdanen een beetje zoals een herder met zijn kudde schapen. De staat vertrouwt zijn eigen burgers niet, dus gaat hij er ook niet mee in discussie. Hij controleert alleen.”

President Emmanuel Macron heeft de Fransen alvast gefeliciteerd. „Er is gezegd dat wij een ongedisciplineerd volk zijn, en kijk: nu respecteren wij met zijn allen enkele van de meest strikte regels die ons volk ooit zijn opgelegd in vredestijd,” zei Macron in zijn toespraak van afgelopen maandag.

„Maar de politie heeft gewoon niet het recht om iedereen te controleren”, zegt Kempf. „Er moet altijd een redelijk vermoeden zijn dat er een overtreding wordt begaan. Wat mij zorgen baart, is dat als deze crisis eenmaal voorbij is de Fransen het heel gewoon gaan vinden dat zij altijd en overal gecontroleerd kunnen worden.”