Angst voor besmetting, geen bezoek én geen drugssmokkel: onrust onder gedetineerden neemt toe

De tbs’er was al op vrije voeten, maar moest vorige week even terug ‘naar binnen’. Hij had zijn voorwaarden geschonden en kwam terecht op de Bronstee, een afdeling met een woonkamer grenzend aan een gang met twaalf kamers voor tbs-patiënten in de Oostvaarderskliniek in Almere. Normaal zou hij zich vrij kunnen bewegen door de kliniek. Maar ditmaal gold een strikter regime. In één van de kamers lag een patiënt in quarantaine die was besmet met corona, een besmette medewerker van de afdeling lag inmiddels op de intensive care. „Zat ik opeens in het epicentrum van de corona.”

De medewerker is deze week aan de gevolgen van het virus overleden. Hij is de eerste coronadode onder het personeel van Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Onzeker is of de man en de patiënt elkaar hadden besmet. Ook elders in de kliniek is bij twee tbs’ers corona vastgesteld en onder het personeel was het ziekteverzuim vorige week bovengemiddeld: 14,5 procent. „Iedereen doet heus zijn best”, laat de tbs’er, alweer thuis, weten via zijn advocaat Jan-Jesse Lieftink. „Personeel probeert zich te houden aan de regels van het RIVM.” Maar geruststellend vond hij zijn verblijf op de Bronstee allerminst. „Ook ik had besmet kunnen raken.”

Enkele honderden reacties

Het is een angst die leeft onder een aanzienlijk deel van de justitiabelen, maar ook onder personeel. Vakbond FNV kreeg de afgelopen weken „enkele honderden” reacties van bezorgde medewerkers. „In sommige gevangenissen is anderhalve meter afstand houden gewoon niet te doen”, zegt Yntse Koenen van de FNV. „Personeel zegt dat het ontbreekt aan mondkapjes en bij klachten die duiden op corona werd tot nu nauwelijks getest.”

In een brief aan de Kamer erkende minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming dinsdag de zorgen. Maar aan beschermingsmaatregelen geen gebrek, schreef hij. En met de toegenomen testcapaciteit komen nu ook medewerkers van DJI in aanmerking voor een test, mits ze in aanraking zijn geweest met een mogelijk besmette gevangene en zelf klachten ontwikkelen. Bij acht justitiabelen is volgens Dekker corona vastgesteld. Tien anderen met „coronagerelateerde klachten” verblijven in isolatie op hun eigen cel. Hoeveel DJI-medewerkers met corona zijn besmet is onbekend.

Zijn de maatregelen afdoende? „Denk aan de meerpersoonscellen”, zegt Yntse Koenen. „Hoe kunnen gedetineerden daar nou afstand houden? En ze vormen geen geïsoleerd huishouden. Bij het sporten of luchten zien ze ook anderen.” Het gebruik van meerpersoonscellen is sinds de coronacrisis gedaald van 30 naar 15 procent, een verdere afbouw ziet het ministerie niet zitten. Ze wil „voldoende capaciteit” overhouden om gedetineerden bij vermoedens van besmetting te kunnen isoleren.

Het naleven van de RIVM-maatregelen lukt bij de ene instelling beter dan bij de andere, hoort Koenen van personeel. „In de ene instelling worden alle medewerkers bij de ingang getemperatuurd. Bij de andere hoor ik over visitatie zonder mondkapjes.” Van oudsher hebben gevangenis- en tbs-directeuren veel vrijheid in het opstellen van hun regels: elke instelling heeft een eigen type bewoners, een eigen architectuur. „Maar in deze crisissituatie is centrale regie nodig.”

Personeel is bang voor besmetting door justitiabelen die coronaklachten verzwijgen uit vrees in isolatie te worden geplaatst. Justitiabelen zijn juist bang voor besmetting door personeel, dat telkens de instelling in en uit loopt. Jaap Brandligt, directeur van stichting Bonjo, belangenbehartiger van gedetineerden, krijgt telefoontjes van gevangenen die vragen: „Kan het personeel niet ook zo’n beschermingspak aan zoals in het verzorgingshuis?”

De onrust onder gedetineerden neemt toe, merkt Brandligt. Het strengere regime – geen bezoek, minder groepsactiviteiten – leidde in de gevangenis van Lelystad afgelopen week tot opstand: een zestal onruststokers barricadeerde de deur van de afdeling. Ander punt van zorg is het gebrek aan drugs dat nu binnenkomt. Normaal wordt dat binnengesmokkeld door bezoek, maar dat komt nu niet. En ook gooien over de muur is lastiger omdat er minder wordt gelucht. „De aanvoer stokt en daar heeft een deel moeite mee.”