Hoe ambachtelijke politiek het wint van trucjes, reclame en entertainment

Zo’n crisis brengt bij bewindslieden allerlei onverwachte behoeften boven. Een van de dingen bij Rutte is, hoorde ik, dat hij het ongemakkelijk vindt als cruciale crisisministers in het weekeinde geen contact met elkaar hebben.

Twee dagen niet overleggen: dat vindt de baas te lang.

Het is een van de redenen dat bestuurlijk Den Haag sinds een maand een nieuwe overlegvorm kent. Elke zondagochtend, klokslag 10 uur, komen de premier, vicepremier De Jonge, de andere vicepremiers en interim-zorgminister Van Rijn op het Catshuis bijeen met deskundigen, zoals RIVM-baas Van Dissel en veiligheidscoördinator Aalbersberg.

In deze ‘Catshuissessies’ draait het niet om beslissingen, er volgen geen marsorders. Het crisiskabinet neemt gas terug voor overdenking, meestal tot een of 1 uur ’s middags.

Proberen te ontsnappen aan de hitte van de dag. Zoeken naar verfrissende gedachten in onwerkelijk hectische tijden.

Vorige week zondag draaide het voor het eerst niet om de zorg. Een klein kantelpunt. Rutte had een sessie belegd over economie nu de eerste crisisfase achterwege is.

De premier had onder meer Wiebes (Economische Zaken, VVD) gevraagd iets over de economie te vertellen - en zijn bijdrage bleef bij sommigen hangen.

De weken ervoor had de bewindsman bij allerlei Haagse spelers, ook collega-ministers, ideeën gedropt over de anderhalvemetersamenleving: de economie heropenen met inachtneming van alle maatregelen.

Op dit soort dilemma’s kun je deze a-politieke systeemdenker altijd aanspreken. Hij presenteerde risico’s en oplossingsrichtingen. Zo wees de minister op de aanzienlijke kans dat deze recessie dieper wordt dan de terugval na de kredietcrisis. Op het gevaar van miljoenen mensen zonder werk aan het einde van het kalenderjaar. Op het vooruitzicht van structurele leegstand in de winkelstraten. Etc.

En dus benadrukte hij het belang om zoveel mogelijk sectoren te heropenen zonder de coronabestrijding te verslappen. Zo kreeg het crisiskabinet een hele serie Wiebeswoorden en Wiebesoplossingen over zich uitgestort. De 1,5meter-sportschool. De 1,5meter-aannemer. De 1,5meter-NS. Het 1,5meter-warenhuis. De 1,5meter-school(klas). Zo ging het maar door.

Typisch Wiebes: hij had over de meest uiteenlopende details nagedacht. Zoals: bioscoopzalen zijn gemiddeld voor een kwart gevuld, dus als je alle kaartjes online verkoopt, de aankomst- en vertrektijden van bezoekers spreidt en de 1,5 meter afstand hanteert voor de stoelbezetting, kan het land gewoon weer naar de film.

Zo had hij talrijke oplossingen uitgedacht, en de stapeling van voorbeelden creëerde, begreep ik, bij sommige crisisministers een gevoel van opluchting: de doemscenario’s waarin ze al weken werken, hoeven geen realiteit te blijven. Vandaar dat Rutte dinsdag Wiebes’ aanzet voor een 1,5meter-samenleving met het grote publiek deelde.

Het onderstreepte twee dingen. Aan de ene kant zien we de terugkeer van oude c.q. ambachtelijke politiek. Politici die nadenken over echte oplossingen voor echte problemen – en daarover het contact met de burger zoeken.

Want je vergeet die dingen, maar eigenlijk worden we al jaren overladen met politiek van valse pretenties. Trucjes, videootjes, reclame, entertainment. Beeld boven werkelijkheid, effectbejag boven effectiviteit. En geen illusie: helemaal zal dit nooit verdwijnen. Zie Ronaldo Plasterk, de voormalige PvdA-spits die sinds vrijdag columnist van De Telegraaf is. „Die stapt over naar Forum”, appte een PvdA’er.

Maar het zwaartepunt ligt nu dus elders. Ook de komende periode, zelfs als de 1,5meter-samenleving enorm aanslaat, wachten de politiek en het land duivelse dilemma’s.

Zo voerde de Kamer donderdagmiddag achter gesloten deuren overleg met Hoekstra (Financiën, CDA) over (Air France-)KLM. Vorige week beschreef ik al dat de overheid onder druk staat het bedrijf overeind te houden gezien het belang van KLM voor de economische structuur. KLM vraagt overheidsgaranties van 2 miljard euro van Nederland; Air France 4 miljard van Frankrijk.

De meeste Kamerfracties willen het bedrijf wel helpen, maar elke vorm van financiële steun (garanties, leningen, aandelenkoop, nationalisatie) schept een gevaarlijk precedent. Zoals een topambtenaar uitlegde: we staan aan het begin van een diepe recessie, er zullen veel meer bedrijven in doodsnood komen, en het wordt lastig die af te wimpelen als we KLM al hebben gesteund.

Hij noemde wat voorbeelden. Wat te denken van Hema? NS? De reisbranche? De toerismeketen? De retail? Etc.

Ik hoorde een bestuurder deze week zeggen: we hebben tot nu toe triage van coronapatiënten voorkomen, maar triage van bedrijven is vermoedelijk onvermijdelijk.

Overigens laat ook dit het belang van ambachtelijke politiek zien. De parlementaire enquêtecommissie-De Wit (SP), die de staatssteun aan de banken na de kredietcrisis onderzocht, adviseerde de Kamer in 2012 (aanbeveling 9) een protocol op te stellen over de wijze waarop het kabinet de Kamer informeert inzake (voorgenomen) steunoperaties aan bedrijven.

Het punt is alleen: hierover is jaren gesteggeld, er is ook een werkgroep voor, maar tot de formele vaststelling van een protocol is het nooit gekomen. Dit leidde al vorig jaar, rond Hoekstra’s toenmalige koop van aandelen Air France-KLM, tot een geheimzinnige en onheldere informatievoorziening aan de Kamer; de Rekenkamer doet daar onderzoek naar. En voor alle nieuwe steunoperaties is dus niets geregeld, zodat het gevaar van nieuw Rommeldam levensgroot is.

Tegen die achtergrond was het wel bijzonder dat de Kamer, zelf in acht jaar (!) niet in staat een simpel informatieprotocolletje op te stellen, deze week wél de garantie eiste dat het kabinet voldoende mondkapjes uit de schaarse wereldmarkt haalt. Wie de loterij niet wint, heeft gefaald.

Het verschil tussen de politiek van valse pretenties en ambachtelijke politiek had niet beter verbeeld kunnen worden.

De afronding van de eerste crisisfase creëert ook dat het duwen en trekken in de coalitie van voor corona terugkeert. Allerlei zaken spelen door elkaar.

D66 wekte ergernis bij VVD, CDA en CU omdat de partij tegen een motie stemde waarin de Kamer in ruime meerderheid steun uitsprak aan Hoekstra’s inzet in de Europese onderhandelingen. In het kabinet ging het er donderdag over ditzelfde onderwerp stevig aan toe tussen D66-bewindslieden en de rest. D66-voorman Jetten bleef tot en met donderdagmiddag openlijk kritisch op Hoekstra, wat de gezelligheid ook niet bevorderde.

Intussen hebben VVD- en CDA-politici de pest in dat D66 en CU erop blijven aansturen dat de coalitie binnen enkele weken definitieve besluiten over stikstof en Urgenda bekendmaakt. Over die twee zaken is al langer overeenstemming op hoofdlijnen, maar de coronacrisis belemmerde de afronding, waarbij sommige VVD’ers en CDA’ers blijven zinspelen op verder uitstel.

Het laat zien dat kleine politiek niet het specialisme van bepaalde stromingen is: je kunt het in bijna alle partijen aantreffen, zeker ook binnen deze coalitie.

En wie zich realiseert hoe diep deze crisis nog wordt, hoe loodzwaar de keuzes voor zorg en economie de komende maanden kunnen uitpakken, kan er niet gerust op zijn dat ze ook binnen Rutte III het belang van ambachtelijke politiek blijven inzien.

Ik hoorde dat de Catshuissessie dit weekeinde wegens Pasen niet op zondag is, maar op zaterdag, en ik dacht: misschien kunnen ze er ook een kwartiertje bij stilstaan dat dit kinderlijke gedoe nogal gênant is gezien het belang dat het land juist nu bij ambachtelijke politiek heeft.