Ongemerkt besmet ondanks de corona-app op je telefoon

Ook als iedereen in Nederland een app op de smartphone heeft staan die controleert of er contact is geweest met een drager van het Covid-19-virus, kunnen mensen ongemerkt besmet raken.

Dat is de ontnuchterende boodschap van Bram Nauta, ontwerper van chips voor draadloze communicatie en hoogleraar aan de Universiteit Twente. Toch is Nauta voorstander van de contact-app die minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) dinsdagavond aankondigde in de strijd tegen de pandemie. „Het is beter dan niets.”

Het idee achter de app is dat iemand die positief test op Covid-19 dat meldt in de applicatie. Vervolgens stuurt de telefoon alle smartphones die de voorbije weken in de buurt waren een bericht: u bent in contact geweest met een besmet persoon. Minister De Jonge noemde specifiek bluetooth als techniek waarmee zo’n app kan vastleggen bij wie iemand in de buurt is geweest. Volgens deskundigen is dat de enige techniek op smartphones die hiervoor geschikt is.

Maar bluetooth is zeker niet zaligmakend. „Als wij buiten staan en jij hebt je smartphone in je linkerzak, en ik sta rechts tegen jou aan met mijn telefoon in mijn rechterzak, dan is de kans groot dat die apps elkaar niet zien”, zegt Nauta. „Onze lichamen verhinderen dat. En buiten is er geen weerkaatsing van het signaal via wanden.”

Lees ook dit artikel over de ‘zelfcheckapp’ bij mogelijke Covid-19

In bijvoorbeeld een trein is dat wel zo, waardoor een corona-app juist kan denken dat een ander vlakbij is terwijl die in werkelijkheid een paar banken verderop zit. Nauta verwacht dan ook veel „valse positieven” als de app straks massaal op smartphones wordt geïnstalleerd.

Testen, traceren en thuisblijven

Ondanks het risico op veel onnodige zorgen vindt Nauta de inzet van de techniek wenselijk. „Ik zou wel willen weten dat ik in de buurt ben geweest van een virusdrager. Dan kan ik me laten testen en eventueel in quarantaine gaan.”

Daarmee stipt hij een belangrijke voorwaarde aan voor het succes van de contact-app die het kabinet overweegt: op grote schaal testen. Als de lockdownmaatregelen in Nederland verlicht worden, is het essentieel nieuwe besmettingen zo snel mogelijk op te sporen. Testen, traceren en thuisblijven wordt in de nieuwe fase van de coronabestrijding de mantra van het ministerie van Volksgezondheid, schreef minister De Jonge aan de Tweede Kamer.

De testcapaciteit van de Nederlandse laboratoria wordt de komende weken flink uitgebreid; nu worden alleen kwetsbare groepen, patiënten met ziekteverschijnselen en vitale zorgmedewerkers op het virus getest.

Wie de app gaat maken en hoe die er precies uit komt te zien, is nog onduidelijk. Coronagezant Feike Sijbesma zei deze week dat de overheid mogelijk met een Aziatische leverancier in zee gaat. Een van de apps die in Nederland wordt ontwikkeld, heet PrivateTracer. Het protocol is zo privacyvriendelijk mogelijk, zegt initiatiefnemer Salim Hadri. „We maken de broncode volledig openbaar, zodat deskundigen van onder meer de Autoriteit Persoonsgegevens de werking kunnen controleren en anderen kunnen meehelpen. Alleen zo komt er voldoende vertrouwen in onze aanpak en zullen genoeg mensen de app installeren.”

De Jonge benadrukte dinsdag dat het „van het grootste belang” is dat de privacy wordt gewaarborgd. Als minder dan 60 procent van de bevolking de applicatie installeert, zal het volgsysteem niet effectief zijn, bleek uit recent Brits onderzoek. Of het ministerie van Volksgezondheid de voorkeur geeft aan een ‘open source-oplossing’, kon een woordvoerder woensdag niet zeggen.

Surveillancemaatschappij

Privacyvoorvechters zijn kritisch over de app-plannen van het kabinet. „Dit kan leiden tot talloze onterechte verdenkingen, stigmatisering, onnodige onrust en paniek”, aldus een persverklaring van Stichting Privacy First. „Zelfs geanonimiseerd kunnen de gegevens uit dergelijke apps via koppeling alsnog tot individuele personen worden herleid. Bij grootschalig gebruik leidt dit tot een surveillancemaatschappij waarin iedereen geobserveerd en geregistreerd wordt en men zich voortdurend gemonitord waant.”

Lees ook: Dit zijn de contact-apps waar het kabinet nu aan denkt

Meerdere Europese initiatieven zeggen alleen data te verzamelen die nodig zijn voor het contactonderzoek en slaan die bovendien alleen op de smartphone van de gebruiker op. Dat moet de kans op misbruik, ook door overheden, verkleinen. Het ‘DP3T-initatief’, onder leiding van de Spaanse wetenschapper Carmela Troncoso, registreert bijvoorbeeld geen persoons- of locatiegegevens. Via bluetooth-techniek wordt een register aangelegd van apparaten die in de buurt van de smartphone zijn geweest. DP3T lijkt zich bewust van de tekortkomingen van bluetooth die de Twentse hoogleraar Nauta signaleert: door ook de frequentie en de duur van de verbindingen met de telefoon van een virusdrager mee te rekenen, wordt een inschatting gemaakt van het besmettingsrisico.

Ook bluetooth-verbindingen zijn te hacken. „Een hacker kan liegen dat hij corona heeft of liegen dat hij het niet heeft”, zegt hoogleraar Nauta. Hij zegt dat daar iets op te bedenken is: een goedkeuringscode die een arts in de app moet zetten.

Sabotage op grotere schaal is ook mogelijk. „Iemand kan een hele sterke bluetooth-zender bouwen, zodat iedereen in een grote straal om die zender heen besmet wordt verklaard. Maar dan moet je wel wat handiger zijn.” En het is de vraag waarom een handige hacker zoiets zou wíllen doen.

De contact-app is niet het enige technologische middel dat Nederland moet helpen na het verlichten van de ‘intelligente lockdown’. Minister De Jonge stelde dinsdag ook een thuisrapportage-app voor, die in combinatie met de andere is te gebruiken. Na een waarschuwing vanuit het contactonderzoek via de ene app krijgen blootgestelden het verzoek om via de zelfrapportage-app dagelijks hun gezondheidstoestand aan een arts in de regio te rapporteren. De Jonge hoopt dat de monitoring van patiënten door de GGD’s hiermee minder arbeidsintensief wordt en er meer virusdragers in beeld komen.