Dit zijn de contact-apps waar het kabinet nu aan denkt

Er komt een dag dat we weer massaal naar het werk gaan, naar de tandarts, naar de dierentuin. Om een diepere recessie te voorkomen. Hoe kunnen we dan weer op pad zonder dat het coronavirus te veel mensen tegelijk besmet, waardoor de capaciteit op de IC wordt overvraagd? Misschien is de smartphone het antwoord.

Overal in Europa werken wetenschappers en programmeurs aan manieren waarop data, vastgelegd door telefoons, kunnen worden ingezet in de strijd tegen het coronavirus. Singapore geldt als succesverhaal. Daar krijgen burgers via hun telefoon een bevel thuis te blijven als blijkt dat ze in contact zijn geweest met een virusdrager. Een ruime meerderheid van de Singaporezen heeft daartoe vrijwillig een app geïnstalleerd.

Verplichte thuisquarantaine zal in Nederland niet snel worden afgekondigd, maar aan dit soort ‘contact-apps’ wordt ook hier gewerkt. Die apps maken gebruik van sensoren in smartphones die in kaart brengen of gebruikers contact hadden met besmette mensen.

Lees ook: Zo brengt de ‘zelfcheckapp’ mogelijk de ziekte in kaart

Als burgers ze vrijwillig op hun telefoon installeren, komt dat in belangrijke mate tegemoet aan de strenge Europese privacywetgeving. Gewaarschuwd door de app, kunnen mensen die blootgesteld zijn aan het virus thuisblijven en zo de verspreiding beperken.

Ook wordt geprobeerd het verloop van een nieuwe uitbraak te voorspellen op basis van interacties tussen groepen. Hiervoor worden locatiedata gebruikt die telecomproviders van telefoons verzamelen. Zo helpen smartphones tegen Covid-19.

Brandhaard Coevorden

Coevorden was aan het begin van de corona-uitbraak een van de brandhaarden in Drenthe. Op dat moment zou het voor de overheid handig zijn geweest te weten hoe het virus zich zou verspreiden. Moesten burgers in het verderop gelegen Borger extra letten op ‘social distancing’? Moesten winkels en markten daar worden gesloten, moest extra worden getest? Of was het aannemelijk dat vooral Hoogeveen vanuit Coevorden zou worden getroffen?

Databedrijf Mezuro verwachtte het laatste. Met geanonimiseerde locatiedata van telecombedrijf Vodafone informeert Mezuro gemeenten onder meer over de plekken waar hun burgers werken, om daar bijvoorbeeld de carpoolplekken op af te stemmen.

Lees ook: Smartphone weet of mensen in de buurt van hun huis blijven

Mezuro claimt dat de corona-uitbraak in Drenthe zich voltrok op de wijze die het bedrijf voorspelde. Wie nu op de verspreidingskaart van het RIVM klikt, ziet dat Borger-Odoorn nog altijd flink lager scoort op Covid-19 dan Hoogeveen.

Mezuro wil nu, in samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven, de verdere verspreiding van het virus in Nederland voorspellen. Bijvoorbeeld als straks weer meer mensen naar hun werk gaan en zich een ‘tweede golf’ van Covid-19 zou kunnen aandienen. Net als vele andere databedrijven probeert Mezuro in contact te komen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het RIVM.

Het ministerie laat weten dat Nederland het gebruik van geanonimiseerde telecomdata in de strijd tegen Covid-19 onderzoekt. Den Haag zou daarover in gesprek zijn met één telecomprovider. Alle telecomproviders in Nederland hebben laten weten locatiedata aan te willen leveren als de overheid daar om vraagt.

Maar de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) trapt op de rem. Volgens de privacywaakhond zijn de plannen onverenigbaar met de privacywetgeving. „Toestemming vragen van alle Nederlanders is in dit geval te omslachtig. En het anoniem maken van dit soort data kan niet, omdat dat nooit onomkeerbaar is”, schrijft de AP. Wanneer de volksgezondheid in gevaar is, staat de privacywetgeving wel toe dat de Tweede Kamer het gebruik van locatiedata via een spoedwet alsnog goedkeurt.

ICT-beveiligingsdeskundige Matthijs Koot van Secura, tevens gastonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht de methode van Mezuro. Hij zag geen „reële risico’s voor de privacy van het individu”. Koot wijst erop dat bedrijven als Google en Apple over de actuele locatiedata van miljoenen Nederlanders beschikken, omdat die daar zelf via een paar klikjes mee instemmen. „In de strijd tegen Covid-19 lijkt me een privacyvriendelijke methode zoals die van Mezuro of andere initiatiefnemers dan acceptabel.”

Volledig anoniem

Een andere veelbelovende toepassing van smartphones ligt in het digitaliseren van contactonderzoeken. Volgens Britse wetenschappers kan het coronavirus hiermee op de langere termijn worden ingedamd.

Lees ook: Brits onderzoek: beste aanpak virus is met traceerapp

Digitaal contactonderzoek hoeft niet ten koste te gaan van de privacy, stellen de initiatiefnemers van het Europese project PEPP-PT. Hun methode voor contactonderzoek via smartphones is anoniem, verwerkt geen locatiegegevens en kan mensen toch waarschuwen als ze in de buurt van een coronapatiënt zijn geweest.

Het team van honderddertig wetenschappers en computerexperts uit acht Europese landen gebruikt onder meer BlueTooth-signalen van een telefoon om een logboek aan te leggen van andere smartphones die in de buurt zijn geweest.

Als bij een van de gebruikers van de app Covid-19 wordt vastgesteld, worden via een vertrouwde derde partij – bijvoorbeeld een nationale gezondheidsdienst – alle telefoons die in de buurt zijn geweest gewaarschuwd. „Zo wordt de keten van transmissies verbroken”, schrijven de initiatiefnemers in hun manifest. „Door het lokaliseren en isoleren van nabije relaties, blijven we het virus een stap voor.”

Regulier contactonderzoek is arbeidsintensief en niet even effectief nu het virus breder verspreid is. Op termijn wordt dit type onderzoek belangrijk om nieuwe plaatselijke besmettingen in kaart te brengen en tijdig te isoleren. De smartphone-apps moeten dat onderzoek sneller maken en minder arbeidsintensief.

Juist snelheid is van belang, omdat het coronavirus al overdraagbaar is voordat iemand klachten ontwikkelt. Mensen kunnen zo tijdig worden opgeroepen zich te laten testen en eventueel in quarantaine te gaan.

PEPP-PT houdt zich volgens de initiatiefnemers volledig aan de Europese privacyregels. De Autoriteit Persoonsgegevens heeft er nog geen onderzoek naar gedaan. „Dit is op het eerste gezicht een sympathiek initiatief, met de speciale aandacht voor privacy en het feit dat het op vrijwillige basis is”, zegt een woordvoerder. Om effectief te zijn moet zeker 60 procent van de bevolking zo’n applicatie op de telefoon installeren, schreven de Britse onderzoekers. Het is de vraag of dat lukt zonder wettelijke verplichtingen.

In Nederland zijn nog geen concrete plannen voor een dergelijk digitaal contactonderzoek, laat het ministerie van VWS weten. „Digitale ondersteuning van contactonderzoek kan behulpzaam zijn bij het indammen van de verspreiding van het virus. Wij volgen dan ook de (inter)nationale ontwikkelingen op dit terrein op de voet.”