Wereldwijd dwalen door virtuele museumzalen

Musea en hun curatoren trachten ondanks de noodgedwongen sluitingen vanwege het coronavirus nog steeds een van hun belangrijkste taken te vervullen: kunst naar het publiek brengen. De International Council of Museums (ICOM) lanceerde afgelopen donderdag de hashtag #MuseumsAndChill om musea te stimuleren zich online meer te profileren. Maar voordat ze hiermee kwamen, namen musea wereldwijd zelf al een vergelijkbaar initiatief en trokken onder de noemer #MuseumFromHome massaal het internet op.

De meeste musea kiezen voor de aanpak om dagelijks een specifiek werk uit de collectie via hun sociale media-kanalen uit te lichten. Van het Ashmolean Museum in Oxford en het MoMA in New York, tot het Singer in Laren en De Pont in Tilburg – allemaal zetten ze foto’s van de collectie met uitleg online, of plaatsen ze video’s met toelichting van de directeur bij specifieke kunstwerken. Maar er zijn meer manieren om museumcollecties en verhalen over beeldende kunst op het web te ontdekken. Een overzicht.

Online collecties

De bekendste musea hebben hun verzameling grotendeels gedigitaliseerd. De imposante collecties van onder andere het Rijksmuseum (Amsterdam), het Prado (Madrid), het Uffizi (Florence), Musée d’Orsay (Parijs), Pinacoteca di Brera (Milaan), het National Archilogicla Museum (Athene), The Metropolitan Museum of Art (New York) en het Louvre (Parijs) zijn allemaal online in te zien. Alleen blijft het op deze sites vaak bij droogjes ‘door de plaatjes heen klikken’. Een stuk speelser is het British Museum, dat een interactieve tijdlijn presenteert met daarop objecten uit de collectie. Al vliegend door de tijd kun je werken aanklikken, waarbij je vervolgens niet alleen informatieve tekst te zien krijgt, maar ook kunt luisteren naar uitleg van een expert. Doordat je een langer verhaal over één specifiek object te horen krijgt, ontstaat er al gauw veel meer diepgang dan de gemiddelde audiotour in een museum kan bieden.

Verreweg het grootste aanbod aan museale collecties is te vinden bij ‘Google Arts en Culture’. Zij hebben vijfhonderd museale collecties op hun platform staan. Afhankelijk van het museum, kunnen online exposities samengesteld door curatoren van het betreffende museum bekeken worden. Ook kunnen Virtual Reality tours gevolgd worden en is er de mogelijkheid om met ‘museum view’ digitaal door het museum te lopen (net als streetview). De kwaliteit is wisselend. Als je online door het Van Gogh loopt met ‘museumview’ dan zijn de werken bijna aan te raken, zo dichtbij kan je komen. Als je door het Uffizi probeert te lopen, duurt het soms eindeloos voordat je een hele gang door ‘geklikt’ bent.

Veel musea zijn verrast door de plotselinge sluiting en proberen halsoverkop digitale alternatieven op te zetten. Zo vroeg het Stedelijk Museum in Amsterdam vorige week via hun sociale media-kanalen aan hun publiek wat ze eigenlijk willen zien nu ze dicht zijn. Vervolgens lanceerde het museum ‘Stay At Home Stedelijk’ met een verzameling aan mini-docu’s en kondigde het online rondleidingen aan met directeur Rein Wolfs. Het Nieuwe Instituut in Rotterdam heeft een soortgelijke pagina ingericht waarop ze ‘live events’ plaatsen. Teylers Museum in Haarlem lanceerde maandag hun eerste Instagram-rondleiding, gegeven door de hoofdconservator kunstcollecties.

Andere musea zijn duidelijk al langer bezig met hun digitale ontsluiting en hebben eigen virtuele rondleidingen gemaakt, zoals The Frick Collection (New York). Dit soort tours lopen vaak net iets soepeler dan de tours via Google Arts en Culture. Bij de Frick kun je daardoor de beroemde schilderijen van Titiaan, Rembrandt, El Greco en Renoir een stuk comfortabeler digitaal aan de wand zien hangen. De mooiste virtuele tour is waarschijnlijk die van de Musei Vaticani waar de bezoeker de Sixtijnse Kapel helemaal voor zichzelf heeft.

Als het gemis van fysieke kunst echt te groot wordt dan is de website van ‘ClosertovanEyck’ een aanrader. Daar is het Gents Altaar van de gebroeders Van Eyck met bijzonder veel detail te zien. De website biedt de mogelijkheid om dusdanig ver in te zoomen dat je letterlijk tussen de scheurtjes van de verf in kunt kruipen. Zo dichtbij is het altaarstuk in het echt nooit te benaderen.

Vertellers

Er zijn ook volop mogelijkheden om op een meer vertellende wijze een kunstwerk ingezogen te worden. Dit kan bijvoorbeeld via de YouTube-serie ArtZoom van Google. In deze korte video’s nemen popartiesten de kijker mee door letterlijk en figuurlijk in te zoomen op een werk. Heerlijk is het om samen met songwriter Feist vier minuten lang naar de Toren van Babel van Pieter Breugel de Oude te kijken en de kleinste details te ontdekken. Rockster Jarvis Cocker (van de voormalige band Pulp) ontpopt tot een ware ASMR-fluisteraar als hij Monets La Gare Saint-Lazare ontvouwt voor het publiek.

Het MoMA en de BBC hebben de handen ineengeslagen voor de podcast-serie The Way I See It. Bekende en minder bekende mensen worden geïnterviewd over hun connectie met een specifiek werk uit de collectie van het MoMA. Ontdek bijvoorbeeld hoe de componist Steve Reich naar de sculpturen van Richard Serra kijkt. Het Metropolitan Museum of Art heeft, naast hun goed gedigitaliseerde collectie, een soortgelijke podcast genaamd The Artist Project. Daarin wordt bekende kunstenaars als Martha Rosler, Jeff Koons en Thomas Struth gevraagd te reageren op werken uit de eigen collectie. Op Instagram is de ‘Social Distance Gallery’ ontstaan. Zij tonen eindexamenwerk van kunstacademiestudenten wier eindshows zijn afgelast.

Kunst gemaakt voor het net

Niet alle kunst hoeft naar het internet gebracht te worden, sommige kunstwerken en kunstinstituten worden er geboren. Zie bijvoorbeeld het initiatief ‘Art at a time like this’. De makers van deze online tentoonstelling hebben kunstwerken bij elkaar gevoegd die expliciet geschikt zijn voor het medium. Neem bijvoorbeeld het werk van Zhao Zhao. Het werk van deze Chinese kunstenaar wordt in zijn eigen land gecensureerd waardoor een online presentatie uitermate geschikt is.

Veel galeries hebben sinds de uitbraak van de coronacrisis een ‘online viewing room’. Galerie Upstream gaat een stapje verder en toont kunst die specifiek gemaakt is voor het web (ook wel ‘net art’). Zie Rafaël Rozendaals’ ‘Abstract Browsing’ plugin, die de hele browser in een kunstwerk omtovert.

De kunstenaar KAWS (echte naam Brian Donnelly) heeft in samenwerking met de app Acute Art een van zijn Virtual Reality-kunstwerken tot 15 april gratis beschikbaar gesteld. Eerder deze maand werd bekend dat zijn VR-sculptuur Companion te koop kwam. Via de app kan het werk aangeschaft worden en vervolgens in argumented reality worden bekeken. De originele sculptuur is immens groot en zweeft in de lucht, afhankelijk van waar de ‘eigenaar’ het beeld plaatst. Nu is er een kleine versie van hetzelfde beeld gratis beschikbaar via de app zodat de sculptuur in iedere woonkamer digitaal te plaatsen is.

Interviews en documentaires

Als je liever kunstenaars zelf aan het werk ziet of hoort spreken, dan is er een goed aanbod aan videokanalen beschikbaar. Neem bijvoorbeeld The Louisiana Channel van het Louisiana Museum of Modern Art. Zij presenteren al jarenlang wekelijks nieuwe video’s waarin kunstenaars op verschillende manieren geïnterviewd worden, zie bijvoorbeeld een kort maar helder interview met Otobong Nkanga over motivatie of een uitgebreider interview met videokunstenaar Bill Viola over het fundament van zijn artistieke praktijk.

Het Vimeo-account van Tate, ook wel bekend als Tate Shots, heeft een soortgelijke benadering. Zie bijvoorbeeld een mini-docu over performance kunstenaar en filmmaker Miranda July of het interview met fotograaf Romain Mader, winnaar van de Paul Huf Award in 2017.

Het videokanaal van kunsttijdschrift Frieze is breder georiënteerd dan alleen beeldende kunst en toont interviews met zowel kunstenaars als filmmakers en designers. Je vind er bijvoorbeeld een mooi interview met de fotograaf Richard Mosse. Het kunst- en designkanaal Nowness is iets minder consistent in kwaliteit, maar heeft soms unieke video’s zoals een drie minuut durende clip waarin de schilder Gerhard Richter aan het werk te zien is en een compleet video art werk van Gillian Wearing.

Langere, meer klassieke, documentaires zijn onder andere op NPO te vinden, zoals de Close-up documentaire over de schilder Robert Zandvliet.