Als je normáál al zo bang bent om ziek te worden

‘Hoe proberen jullie kalm te blijven of worden in deze coronatijd?” Een vraag in een besloten Facebookgroep voor mensen met hypochondrie. „Zoveel mogelijk afleiding zoeken”, reageert een vrouw, „maar het is heel moeilijk om rustig te blijven, angst overheerst elke keer weer. Ik vind het zo knap dat sommige mensen denken: we zien wel.”

Zo bang zijn om ernstig ziek te worden dat het je leven beheerst – dat is wat hypochondrie in het kort is. Daarbij de toevoeging dat die angst irrationeel is. Hoeveel het voorkomt, is niet precies bekend; schattingen lopen uiteen van 1 tot 5 procent van de Nederlandse bevolking. Wat doet de huidige coronacrisis met de hypochondrie?

Linda Jorna (32) uit het Friese Arum is beheerder van de besloten Facebookgroep ‘(chronische)hyperventilatie, Angst, Hypochondrie’. De afgelopen dertig dagen kwamen er ruim honderd leden bij („dat is héél veel”), op een totaal van nu ruim 1.350. Veel berichten gaan over corona. „Mensen weten gewoon niet meer waar ze het moeten zoeken”, zegt Jorna. Zo schrijft een vrouw dat er gisteren „niks aan de hand” was, maar dat ze nu buikpijn heeft en veel naar de wc moet. Ze vindt het „eng nu met de corona in de buurt”. Jorna zelf is genezen van haar hypochondrie en probeert anderen nu gerust te stellen. Maar, en dat is typisch voor hypochondrie, dat heeft vaak kortstondig effect.

„De coronacrisis is voer voor mensen die gevoelig zijn voor hypochondrie”, zegt Theo Bouman, adjunct-hoogleraar klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. „Met corona heb je een onderwerp te pakken van hier tot Tokio. Er is namelijk een reden om bang te zijn – anders ga je wel vrolijk naar buiten en iedereen knuffelen. Maar bij hypochondrie schiet de angst door en overheerst die het dagelijks leven. Dan denk je bijvoorbeeld: ik ga dood, we gaan allemaal dood.”

Tegelijkertijd kan het dat sommige mensen mét hypochondrie juist minder bezorgd zijn over corona dan mensen zónder, zegt Bouman. „Ik sprak eens een mevrouw die als de dood was voor hartproblemen. Toen ze iets kreeg wat duidde op kanker, was ze daarover juist geen moment bezorgd.” Daarnaast heb je ‘opportunistische’ hypochonders, legt Bouman uit: „Die zijn bij wijze van iedere week bang voor iets anders. Zij kunnen vermoedelijk nu overstappen naar corona.”

Deurknoppen met Dettol

Een van hen is Chayenne Batenburg-Boom (28) uit Alblasserdam. „Als ik iets geks voel of zie aan mijn lijf, dan heb ik daar extreme angst voor en kan ik niet relativeren”, schrijft ze in een Facebookgesprek met NRC. Het ging juist weer wat beter met haar, maar nu beheerst corona haar leven; ze heeft de angst dat zij, of vooral een naaste door het virus overlijdt. Het is chaos in haar hoofd, schrijft ze. „Dat er nog geen medicijn bestaat, het onduidelijk is wanneer je corona hebt, en er iedere dag weer zo veel informatie op me afkomt – het maakt me helemaal gek.” Dagelijks ontsmet ze haar huis: alle deurknoppen met Dettol, en niet te vergeten de telefoons. Meerdere keren per dag schrobt ze het toilet.

„Ik was mijn handen ook extreem vaak, met als gevolg dat ze nu erg droog zijn”, schrijft Batenburg-Boom. „Ik probeer mijn adem in te houden als iemand hoest, en vraag vaak tot irritatie toe aan mijn familieleden hoe het met ze gaat. Ik neem elke dag mijn temperatuur op en kan het niet weerstaan nieuwsartikelen te lezen over jonge zieke mensen, waardoor ik alleen maar banger word.”

Lees ook: Zes tips om veerkrachtig te blijven in een tijd van onrust.

En wat als haar thermometer opeens een verhoging zou aangeven? „Ik denk dat ik dan volledig in paniek raak en mijn dagen een hel zijn tot het weer beter wordt.”

Gelukkig lukt het Batenburg-Boom soms toch om zichzelf iets meer onder controle te krijgen. „Door even uit de coronabubbel te stappen en sociale media en tv uit te zetten.” Ze durft met niemand over haar ziektevrees te praten, behalve met haar ouders en man. Toch wil ze met haar volledige naam in NRC, in de hoop dat meer begrip voor hypochondrie ontstaat: „Mensen zoals ik leven elke dag in de angst die mensen nu ook voelen, of erger.”

Klaar om te vluchten

Dat de coronacrisis extra impact heeft op mensen met hypochondrie, beaamt Ton van Balkom. Hij is hoogleraar psychiatrie bij het Amsterdam UMC en psychiater bij de Polikliniek Angst en Dwang van GGZ inGeest. Van Balkom denkt dat mensen met hypochondrie vooral banger worden voor de ziekte waar ze al angstig voor wáren, zoals kanker of dementie. Dat komt volgens hem door de angst die er nu bij iedereen in de samenleving is. Die slaat ook over op mensen die al ziektevrees hebben.

Van Balkom ziet ook dat er nu mensen zijn die hun leven laten beheersen door corona, maar vindt dat niet direct een uiting van hypochondrie. De situatie is dermate ongewoon en onvoorspelbaar dat angstklachten als hartkloppingen, benauwdheid of diarree in dit geval niet ziekelijk zijn, maar een logische reactie. „Het individu wordt zo klaargemaakt om te vechten of vluchten.”

Na de coronacrisis zal er vast veel wetenschappelijk onderzoek worden gedaan naar de psychologische effecten ervan, denken Van Balkom en Bouman, die het een „psychologengoudmijn” noemt. Nu moeten ze het doen met veronderstellingen, want deze situatie is uniek voor iedereen.

Afspraak met huisarts

Huisartsen merken in elk geval nog weinig van de impact van de crisis op mensen met hypochondrische klachten, zegt Jako Burgers, huisarts in Gorinchem en woordvoerder van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Wellicht speelt mee dat veel huisartsen de drempel voor afspraken hebben verhoogd. „Ook hebben we heel erg ons best gedaan om vragen af te vangen”, zegt Burgers, bijvoorbeeld door informatie over corona te delen op de NHG-website Thuisarts.nl.

Misschien dat huisartsen later, als de crisis op haar retour is, alsnog iets gaan merken van de impact op mensen met hypochondrie. „Mensen met wie het juist beter ging, onder wie ikzelf, hebben nu wel een beetje een terugval”, zegt Cynthia de la Roy (39) uit Maastricht, ook gediagnosticeerd met hypochondrie. Dat de corona-uitbraak samenvalt met de hooikoortsperiode en de ‘gewone’ griep, maakt het niet makkelijker, vindt De la Roy. „Het lijkt allemaal op elkaar.” Vijf weken geleden werd ze erg verkouden en begon ze te hoesten. „Dan ga je wel denken: is dit corona?”

Wat kun je nu het beste doen als de pandemie je in de greep houdt, of wanneer je door de angstsfeer in de samenleving nóg banger wordt voor ernstig ziek worden? „Houd vast aan een routine”, is het belangrijkste advies van Van Balkom. „Blijf gezond eten, houd een ritme aan, ga op tijd naar bed en sta op tijd op. Probeer ook in beweging te blijven en drink niet te veel alcohol.” Simpele tips, maar ze kunnen de psyche „enorm beïnvloeden”.

Naasten kunnen ook helpen, door de hypochondrische klachten niet aan te aanwakkeren, zegt Bouman. „Deel niet eindeloos onzininfo, maar houd je aan de info van het RIVM en andere betrouwbare organisaties. En zeg niet de hele dag tegen elkaar: voel jij al wat?” Je huis is ook geen wachtkamer, zegt Bouman; ontplooi alternatieve activiteiten. „Heb je bijvoorbeeld altijd al je Frans willen bijspijkeren? Doe dat dan nu.”

Maar, wat als je denkt: we gaan toch allemaal dood, waarom zou ik dat dan doen? „Dan denk ik: nee, probeer het maar wel even. Geef je eraan over en dan zul je merken dat je langzaamaan in een andere mindset terechtkomt.”

Praten over hypochondrie kan bij de telefonische hulpdienst van stichting Angst, Dwang en Fobie: 0343-753 009 (werkdagen van 9.00-13.30 uur).