Na haar dood kwam het besef dat haar laatste wens niet vervuld kan worden

Ze was nuchter en ze was sterk, en toen bleek dat ze terminaal ziek was begon de 74-jarige vrouw haar uitvaart tot in de puntjes voor te bereiden. Dat deed ze samen met haar dierbaren, tijdens de vier maanden die ze in een hospice verbleef.

De aanleiding was dan wel niet zo feestelijk, maar de uitvaart moest iets weg hebben van haar vijftigjarige huwelijksfeest van afgelopen zomer. „Haar wens was om dezelfde genodigden op de locatie van haar huwelijksfeest samen te brengen en haar rijke en voldragen leven te vieren”, zegt haar neef, die niet wil dat hun namen worden genoemd omwille van de privacy van de nabestaanden en de overledene. „Afgelopen weekend is ze overleden, daarna volgde snel het besef dat de laatste wens niet vervuld kan worden.”

Dagelijks zijn er in Nederland ongeveer vierhonderd uitvaarten, die nu allemaal anders moeten dan gepland. Maandagochtend adviseerde BGNU, de brancheorganisatie voor uitvaartondernemingen, aanvankelijk om alléén eerstegraads nabestaanden toe te laten op een uitvaart – onder meer kleinkinderen zijn dan dus niet welkom. „Maar gelukkig”, zegt Lilian van Linder, mede-eigenaar van Dorien de Nijs Uitvaartbegeleiding in Vught, werd dat een paar uur later bijgesteld naar dertig mensen – na kritiek vanuit de achterban. Dinsdag zijn de regels ingegaan. „Het advies is nog steeds hard, maar nu kun je in ieder geval zelf bepalen wie belangrijk voor je is.”

De kinderen van de 74-jarige vrouw die dit weekend overleed moesten noodgedwongen kiezen wie er niet bij haar afscheid mochten zijn. „Dat zijn pijnlijke en verdrietige keuzes voor de nabestaanden”, zegt haar neef. „Een uitvaart kun je niet uitstellen en ook niet overdoen.” Hij mag aanstaande donderdag bij de uitvaart zijn, „maar mijn partner die haar erg dierbaar was niet”.

Livestream

Om besmetting zo veel mogelijk te voorkomen, wordt er volgens de richtlijnen van de brancheorganisatie geen koffie of thee geschonken en is er geen nazit. Uitvaartbegeleiders denken na over alternatieven. „Dat je buiten een erehaag laat maken, waarbij mensen afstand van elkaar houden”, oppert Manuela Konings, uitvaartbegeleider uit Middelaar. Zij bespreekt zulke opties nu met haar klanten. „Of we vragen nabestaanden om hun herinneringen op een kaart te schrijven en die op te sturen.” Konings onderzoekt net als veel andere uitvaartbegeleiders de mogelijkheid om de bijeenkomst te livestreamen. Sommige crematoria hebben daar apparatuur voor geïnstalleerd. „Maar je gaat geen cameramensen laten komen”, zegt Van Linder, „want dat gaat af van de dertig mensen die er tegelijk mogen zijn.”

Sommige nabestaanden zeggen dat ze een herinneringsfeest gaan plannen, zegt Van Linder. Maar met de speech van Rutte in haar achterhoofd vraagt zij zich af wanneer dat ooit zou kunnen.

„De actualiteit dwingt tot het maken van keuzes”, zegt de man die zijn tante verloor. „Mijn tante was een nuchtere vrouw en uiteindelijk zou zij begrip hebben gehad voor de nieuwe werkelijkheid. Maar voor de achterblijvers zijn het moeilijke tijden.”

Dinsdag zag Van Linder hoe zo’n sobere begrafenis in de praktijk uitpakt. Tussen de nabestaanden stonden lege stoelen als buffer voor het virus.

„Ter bescherming van uw gezondheid en die van onze medewerkers, is het van belang dat er zo min mogelijk fysiek bezoek plaatsvindt”, schrijven de richtlijnen voor. „In tijden van verdriet kruip je normaal gesproken naar elkaar toe”, zegt Van Linder.

Lees ook: 30 vragen en antwoorden over het coronavirus

Voor het verzorgen van overleden coronapatiënten zijn speciale richtlijnen opgesteld. Overledenenverzorgers dragen beschermende kleding. „Ook in contact met nabestaanden zullen zij voorzichtig zijn en bijvoorbeeld een mondkapje dragen. „Zij zullen u een hand geven met een handschoen om zowel u als zichzelf te beschermen tegen mogelijke besmetting.” De overledene kan wel thuis worden opgebaard.

„Wat we in ieder geval doen is in ons hart de goede herinneringen aan haar koesteren”, zegt de man die zijn tante verloor. „En wanneer de angst voor besmetting voorbij is, hoop ik de warmte die ik voor de nabestaanden voel met een dikke knuffel te kunnen onderstrepen. Nu kunnen we alleen met onze woorden en onze ogen onderstrepen hoe dicht we bij hen zijn.”

Geen uitvaart in Marokko

Voor nabestaanden van Nederlandse moslims is er nog een extra moeilijkheid. Volgens Ibrahim Wijbenga, voorzitter van het Islamitisch Begrafeniswezen, wil zo’n negentig procent van de Marokkaans- en Turks-Nederlandse moslims traditioneel in het land van herkomst worden begraven, maar naar Marokko gaan geen vliegtuigen meer.

Op de islamitische begraafplaats in het Brabantse Nuenen is het daarom drukker dan gebruikelijk. Beheerder Berry Leurink delft iedere dag nieuwe graven. Op dinsdag is een oude man begraven die tien dagen in de speciale koeling van Schiphol had gelegen, maar er was geen vlucht meer die hem kon meenemen.

Er zijn in Nederland drie islamitische begraafplaatsen – in Nuenen, Utrecht en Almere – die aan voor moslims belangrijke voorwaarden voldoen: graven worden niet na verloop van tijd geruimd én de overledenen kunnen op hun rechterzij met het gezicht naar Mekka liggen.

Berry Leurink wordt gek gebeld door familieleden van overleden moslims, zegt hij. „Ze zijn in verwarring omdat ze opeens tegen de wil van de overledene in moeten handelen.”

Begraven worden in het land van je ouders of grootouders is een sterke traditie, zegt Mohamed Bouimj, directeur van SPIOR, de koepel van islamitische organisaties in Zuid-Nederland. En als die traditie nu verandert, is dat volgens hem een van de weinige goede effecten van het virus. „Het is binnen de islam aanbevolen om de doden zo snel mogelijk te begraven”, zegt hij. „Vervoeren naar een ander land is dus niet gunstig.”

Begraafplaatsbeheerder Leurink verwacht dat het lastig wordt de strenge regels van de brancheorganisatie te handhaven: maximaal dertig mensen per uitvaart. „Het gaat vaak om grote families en iedereen wil er graag bij zijn.” Mannelijke nabestaanden staan bij moslims traditioneel dicht naast elkaar rond het graf. Leurink gaat niet de politie bellen als ze de regels overtreden, zegt hij. „Ik geef advies, maar blijf verder op gepaste afstand.”