Wie komt er op voor de Uber-chauffeur?

Uber-chauffeur Zouhair Bakali is net thuis, na een werkdag van ruim tien uur. Een dag met „veel stilstaan, voor je uitkijken en met 50 euro naar huis”, zegt hij aan de telefoon. „En dan nog benzine, een broodje. Je houdt niks over.”

Collega Enes Sertbolat ontsmet elke dag zijn deurhendels, gordelgespen en dashboardknoppen, nadat Uber daarover een bericht stuurde. Tijdelijk stoppen is geen optie. „Ik werk nu veertien uur per dag voor de helft van de normale omzet. Ik moet mijn huur betalen, maar de straten zijn leeg.”

Terwijl het Amsterdamse hoofdkantoor van de taxi-app gesloten is vanwege het coronavirus – zij die hun werk achter de laptop kunnen doen, blijven thuis tot 6 april – moeten de chauffeurs gewoon de straat op. Van Uber hebben ze nog weinig gehoord, vertellen de chauffeurs. Het bedrijf compenseert alleen degenen die gediagnosticeerd zijn met Covid-19 of gedwongen in thuisisolatie moeten verblijven. „Uber ziet en hoort ons niet”, zegt Sertbolat. „Zoals altijd moeten we het weer helemaal zelf uitzoeken.”

De taxichauffeurs maken – samen met onder meer maaltijdbezorgers en schoonmakers – deel uit van de ‘kluseconomie’. Een snel groeiende groep zelfstandigen die verbonden zijn aan online platformen zoals Uber, Deliveroo (maaltijdbezorging), Helpling, Home Works (thuisschoonmaak) en per klus worden betaald.

Dinsdagavond maakte het kabinet bekend ondernemers en zelfstandigen te helpen met een noodpakket. Lees meer over de ‘vele, vele miljarden’ voor zorg, bedrijven en zzp’ers

Uit recent onderzoek van SEO Economisch Onderzoek blijkt dat er minimaal ruim dertigduizend werkers actief zijn in de kluseconomie. Ze werken gemiddeld twintig uur per week tegen een tarief van ongeveer 15 euro per uur. De groep wordt door het SEO Economisch Onderzoek in een rapport uit 2018 als ‘kwetsbaar’ omschreven. „Er zijn verschillende indicatoren die kunnen wijzen op kwetsbaar werk: laagbetaald, onzekerheid over hoeveelheid werk, weinig zeggenschap en weinig bescherming”, schrijven de onderzoekers.

Deze zelfstandigen worden nu buitengewoon hard getroffen door de economische gevolgen van het coronavirus. En hebben vaak geen financiële buffer of alternatief. Jan Visser, directeur van Home Works zegt dat 60 procent van zijn ruim 4.500 klanten heeft laten weten voorlopig geen gebruik meer te maken van een schoonmaker. Hij verwijst naar „de bijstand” als voorziening om dat gemiste inkomen te dekken. „Ik denk dat het allemaal wel meevalt in vergelijking met andere landen. Wij gaan ervan uit dat over een paar weken alles weer op gaat starten.”

Blijft er werk?

Voor een garage in de Amsterdamse Jordaan vormt zich deze maandagmiddag een rij van groene en blauwe vierkante rugzakken van maaltijdbezorgers als Deliveroo en UberEats. Door een smalle deur lopen zij naar binnen om bestellingen op te halen bij een ‘dark kitchen’, een restaurant dat eten maakt uitsluitend bedoeld voor thuisbezorging.

Nu iedereen thuis moet blijven, lijken het goede tijden voor maaltijdbezorgers. Een woordvoerder van Deliveroo zegt veel aanvragen van restaurants te krijgen die juist nu willen beginnen met maaltijdbezorging. De Telegraaf meldde maandag dat ‘honderden’ restaurants zich snel bij Thuisbezorgd aanmelden nu ze noodgedwongen hun zaak moeten sluiten.

Lees ook deze achtergrond over ‘dark kitchens’: Hier wordt alleen voor websites gekookt

De vraag is: blijft er werk voor de bezorgers? In Hongkong steeg het aantal bestellingen van Deliveroo na het coronavirus, terwijl het in Italië juist afnam. Hoe dit zich verder zal ontwikkelen is moeilijk te voorspellen. Joris den Ouden, vakbondsbestuurder bij FNV, denkt dat de verkoop zal inzakken: „Al die gehamsterde pasta en blikken witte bonen in tomatensaus moeten eerst op. En mensen werken nu vanuit huis, dan hebben ze meer tijd om zelf te koken.”

Voor veel van de riders in de Jordaan geldt: als het bezorgen stopt, wat moeten ze dan? Veel van de bezorgers zijn immigranten. Maaltijdbezorging is één van de weinige banen waar ze binnen een paar dagen – zonder vragen en eisen – aan de slag kunnen. Zoals Romerio Syziu (23) uit Griekenland, die net twee weken in Nederland is en twaalf uur per dag maaltijden rondbrengt voor UberEats. Hij verwacht dat het wel goed komt, zegt hij. „Mensen zijn toch bang om naar buiten te gaan.”

Niet weerbaar

Volgens Martijn Arets, onderzoeker en expert op het gebied van online platformen, legt het coronavirus op pijnlijke wijze bloot dat we onze arbeidsmarkt verkeerd hebben ingericht. „Welke rechten en plichten je hebt, hangt af van je contract. En of er een organisatie is die voor jouw rechten opkomt”, zegt Arets. „Je ziet dat de onderkant van de arbeidsmarkt in de platformeconomie niet weerbaar is.”

Over de positie van platformwerkers op de arbeidsmarkt is de laatste maanden aanhoudend discussie tussen vakbonden, platformen en experts. De platformen zien zichzelf niet als werkgever maar als bemiddelaars: ze brengen opdrachtgever (de passagier, in het geval van Uber) en opdrachtnemer (de chauffeur) bij elkaar. De werkenden kunnen daar – vaak tot hun eigen frustratie – geen rechten aan ontlenen.

Zo protesteren Amsterdamse chauffeurs van Uber al maanden tevergeefs tegen hun eigen opdrachtgever, die in hun ogen te veel chauffeurs toelaat en een te laag uurtarief rekent. Behalve veel media-aandacht hebben de demonstraties de chauffeurs – onderling ernstig verdeeld – niets opgeleverd.

Arets zegt te hopen dat deze crisis zal leiden tot wetgeving om juist deze groep in de toekomst beter te beschermen. En niet door iedereen in dienst te nemen zoals vakbond FNV wil. „Dat gaat niet werken”, zegt Arets. „Zorg nou eens dat alle werkenden dezelfde collectieve basisverzekering hebben die iedereen dezelfde bescherming biedt, ongeacht het contract dat je hebt. Gebruik alle eensgezindheid en het momentum nu om tot een collectieve oplossing te komen.”

Correctie (17-03-2020): In een eerdere versie stond, op gezag van FNV, dat het aantal maaltijdbezorgingen was ‘gekelderd’. Dat bleek bij nader inzien niet goed genoeg onderbouwd en is aangepast. En de naam van de directeur van Home Works was niet correct geschreven. Ook dat is gecorrigeerd.