De lucht boven Wuhan en Milaan was in lange tijd niet zo schoon

De rust is voorlopig teruggekeerd op de top van de wereld. In april vorig jaar verzamelde een team van schoonmakers nog meer dan drie ton zwerfvuil op de Mount Everest. Even later ging een foto viral van vele tientallen bergbeklimmers die in file stonden te wachten voor een paar minuten op die 8.848 meter hoogte. Ecologen waarschuwen al jaren dat de hoogste berg van de wereld zo veel bezoekers helemaal niet aankan. Maar wat ecologen steeds niet lukt, daartoe is een eenvoudig virus wel in staat. Uit angst voor het coronavirus heeft Nepal – waar tot nu toe slechts één officiële coronabesmetting is vastgesteld – de Mount Everest voorlopig afgesloten.

Corona blijkt niet alleen goed voor de Mount Everest. Op 2 maart publiceerde NASA een beeld van de lucht boven China, op basis van data die werden verzameld door de Sentinel-5P satelliet van het Europese ruimtevaartagentschap ESA. Op een paar minuscule gele vlekjes na, was er in de periode van 10 tot 25 februari nauwelijks iets te zien. Ruim een maand eerder was het hele gebied tussen Beijing en Shanghai geel tot dieprood gekleurd, een teken dat de concentratie van stikstofdioxide (NO₂) op die plekken boven de 200 tot 500 micromol per vierkante meter uitkwam.

Daling stikstofconcentratie

Hoge concentraties van NO₂ in de atmosfeer zijn het gevolg van transport en uitstoot door energiecentrales en industrie. Door de strenge quarantainemaatregelen die China instelde in grote delen van het land, kwam het dagelijks leven geheel tot stilstand en werd de lucht schoon. „Dit is de eerste keer dat ik zo’n dramatische daling van de luchtvervuiling heb gezien in zo’n groot gebied door één gebeurtenis”, aldus luchtkwaliteitsonderzoeker Fei Liu van NASA’s Goddard Space Flight Center.

Data van dezelfde ESA-satelliet laten zien dat boven Noord-Italië inmiddels precies iets soortgelijks gebeurt. De stikstofconcentratie keldert nu er bijna niemand meer de straat op gaat. In Italië is dat vooral te danken aan het verminderde autoverkeer – veel Italianen rijden in een diesel. „Over een paar dagen heeft Noord-Italië de schoonste lucht ooit”, zei Emanuele Massetti, een expert op het gebied van de economie van klimaatverandering, tegen The Washington Post.

Het internationale vliegverkeer valt wereldwijd stil, overal verdwijnen files en daalt de productie van industriële goederen, cruiseschepen liggen voor anker, energiecentrales draaien op halve kracht – het levert allemaal ook wat op voor het klimaat.

Precies wat activisten vragen

Klimaatactivisten constateren dan ook met enige verbazing wat een virus vermag. „We zien dat regeringen in korte tijd in actie kunnen komen, en dat mensen bereid zijn hun gedrag snel te veranderen”, zei May Boeve, directeur van de Amerikaanse, internationaal opererende milieuorganisatie 350.org tegen het zakenmedium Fastcompany. „En dat is precies wat de klimaatbeweging nu al jaren van regeringen en individuen vraagt.”

Natuurlijk beseft Boeve ook wel dat er een groot verschil is tussen corona en klimaatverandering. Bij de eerste gaat het om een acute crisis die direct en hard ingrijpen vereist. Bij de andere is sprake van een zeer geleidelijke verandering, ook al zijn de gevolgen op termijn wellicht veel erger dan die van corona. Dan kun je wel een klimaatnoodtoestand uitroepen, als het gevoel van urgentie ontbreekt komen mensen niet in beweging.

Dat de maatregelen om het coronavirus te bestrijden goed zijn tegen klimaatverandering is niet meer dan een geluk bij een ongeluk. Het is bovendien van tijdelijke aard. „We kunnen klimaatverandering niet bestrijden met een virus”, aldus VN-chef António Guterres vorige week bij de presentatie van het jaarlijkse rapport State of the Climate van de Wereld Meteorologische Organisatie. Het rapport constateert dat de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer (inmiddels ruim 414 delen per miljoen) in de laatste drie miljoen jaar niet zo hoog was. „Het is belangrijk”, zei Guterres volgens persbureau AFP, „dat de aandacht die nodig is om deze ziekte te bestrijden, ons niet afleidt van de noodzaak om klimaatverandering te verslaan”.

Lees ook: Het is een veilige aanname dat een aantal luchtvaartmaatschappijen 2020 niet gaat overleven

Vergroening

Dat is precies wat er gebeurde bij de financiële crisis. Ook die leidde na 2008 tot een (tijdelijke) dip in de uitstoot van broeikasgassen. Velen beschouwden dat als een uitgelezen kans om economisch herstel te koppelen aan vergroening. Maar wereldleiders hadden daar nauwelijks oog voor en pompten miljarden in de economie om de crisis de kop in te drukken. Duurzaamheidseisen werden amper gesteld – zolang de productie en consumptie maar weer op gang kwamen.

Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) vreest dat het deze keer niet veel anders zal zijn. „Er valt niets te vieren bij een verwachte daling van de uitstoot van broeikasgassen door een economische crisis”, zei directeur Fatih Birol tegen The Guardian, „als deze daling door het uitblijven van het juiste beleid en structurele maatregelen niet duurzaam zal zijn”.

Birol waarschuwde dat de aandacht voor klimaatbeleid nu niet mag verslappen. „We mogen niet toestaan dat de huidige crisis de transitie naar duurzame energie compromitteert”, zei hij. Nu grote economieën maatregelen voorbereiden om de economie te stimuleren, zouden ze die volgens Birol zo moeten ontwerpen dat ze tegelijkertijd bijdragen aan een overgang naar schone energie.

Niet iedereen denkt er zo over. De Tsjechische premier Andrej Babis, die grote moeite heeft met het Brusselse klimaatbeleid, zei maandag: „Europa zou de Green Deal nu moeten vergeten en zich moeten concentreren op de strijd tegen het coronavirus.”