Leiderschap in tijden van corona

‘Feit is dat je in een crisis als deze met 50 procent van de kennis, 100 procent van de besluiten moet nemen,’ zei premier Mark Rutte tijdens de persconferentie van afgelopen donderdag. Leidinggeven in crisissituaties is een vak apart. Onderzoekers Arjen Boin, Paul ’t Hart en Femke van Esch zetten een paar jaar geleden op een rijtje waar leiders op moeten letten. Een checklist voor bestuurders en managers met zeven aandachtspunten.

1. Sense making: leiderschap tijdens een crisis begint met stellen van een heldere diagnose in vaak verwarrende situaties. Een belangrijke vraag is bijvoorbeeld: is de informatievoorziening van het kabinet goed geregeld op dit moment?

2. Decision making: goed leiderschap betekent verstandige besluiten nemen, ondanks tijdsdruk, onzekerheid en stress.

3. Meaning making: vervolgens is het belangrijk om het publiek duidelijk voor te lichten. Mensen willen antwoord op vragen als: wat is er aan de hand, wat zijn de oorzaken, wat kunnen we eraan doen? Het is belangrijk om de emoties, verwachtingen en acties van het publiek in de juiste richting te sturen. Ook is het belangrijk om het vertrouwen in de overheid waar nodig te versterken.

4. Coordination: leiders moeten effectieve communicatie en samenwerking organiseren tussen de partijen, in binnen- en buitenland, die bij de crisis betrokken zijn.

5. Consolidation: wanneer een crisis voorbij is, moeten leiders terugschakelen naar business as usual, terwijl er aandacht moet blijven voor mensen die getroffen zijn.

6. Accountability: afleggen van verantwoording na een crisis, bijvoorbeeld tegenover media en parlement, moet constructief aangepakt worden. Wie was waarvoor verantwoordelijk en hoe is dat gegaan?

7. Learning: zorg dat de partijen die betrokken waren bij een crisis, de moeite nemen om kritisch naar zichzelf te kijken en hieruit lessen te trekken voor de toekomst.

Hoe moeten we deze checklist gebruiken? Ik vroeg het een van de opstellers, Arjen Boin, hoogleraar aan de Universiteit Leiden.

Boin: „Deze punten moet je zien als een kader voor het beoordelen van de prestaties van leiders tijdens een crisis. Je kunt bijvoorbeeld de acties van het kabinet tijdens deze crisis langs de meetlat leggen. Dat is beter dan simpelweg stellen: ze doen het goed of ze doen het niet goed. Leiders kunnen op sommige van deze dimensies goed scoren en op andere minder.”

En hoe doet ons kabinet het? Boin: „Over veel elementen kun je nog niets zeggen. We zitten nog midden in de wedstrijd. Maar als het gaat over meaning making, betekenisgeving: in het verhaal zitten wat inconsistenties. Het wordt bijvoorbeeld niet duidelijk hoe schadelijk dit virus eigenlijk is.”

Boin ziet ook nogal wat inconsistentie in wie het woord voert namens de overheid en waarover. „Ik wil bijvoorbeeld niet RIVM-baas Jaap van Dissel horen over de economische belangen van de BV Nederland. Ik wil van hem horen wat ik met dit virus moet.”

Eigenlijk is bij dit soort crises een narrator-in-chief nodig, zegt Boin. En eigenlijk moet dat gewoon de premier zijn. Boin: „Zichtbaarheid en consistentie zijn belangrijk voor leiderschap tijdens een crisis. We willen nu Mark Rutte zien.”