Grijp nóg fermer in om corona in te dammen

De uitbraak van SARS-CoV-2 is een pandemie. Ook in Nederland stijgt het aantal besmette mensen dagelijks. Daarmee zijn we in een volgende fase beland – een fase die noopt tot het drastisch vermijden van sociaal en fysiek contact en het op peil houden van onze medische zorg. Maar hoe ver kunnen en moeten we ingrijpen? Wij zeggen ver, in ieder geval verder dan donderdagmiddag door de regering aangekondigd.

Uitgangspunt voor Nederlandse regelgeving en beleid ter bestrijding van infectieziekten is de Internationale Gezondheidsregeling, die sinds 2007 voor de hele wereld geldt. Onze Wet publieke gezondheid (Wpg) is geënt op deze regeling en voorziet in opsporing en bestrijding van infectieziekten. Deze wet dicht verschillende mensen en organisaties, zoals minister, burgemeesters, artsen, GGD’s en RIVM, verschillende rollen toe om infectieziekten te bestrijden. Ook bedrijven zijn actief; met name in Brabant hebben bedrijven inmiddels eigen richtlijnen opgesteld in het licht van de wetgeving.

Een recente ministeriële regeling kwalificeert Covid-19 als een groep A-ziekte onder de Wpg. Daardoor geldt het zwaarste regime. Maar daarmee is de kous niet af. Bij de keuze voor de te nemen maatregelen is er sprake van een voortdurend balanceren tussen het beschermen van het collectief en het inperken van individuele belangen. Met andere woorden, hoe ver kun je gaan om de volksgezondheid te beschermen ten koste van individuele rechten als persoonlijke levenssfeer, fysieke integriteit en bewegingsvrijheid? Het is in wezen dus een vraag van het inperken van mensenrechten.

Dergelijke inperkingen zijn in beginsel geoorloofd. Wel dient er een grondslag te zijn in de wet (zoals hierboven genoemd) en dienen de maatregelen gebaseerd te zijn op wetenschappelijke inzichten. Al met al dienen de maatregelen proportioneel en subsidiair te zijn: noopt het volksgezondheidsbelang tot de inbreuk en is er geen lichtere maatregel beschikbaar?

Heiligt het doel de middelen?

De term proportionaliteit duikt veel op in de discussies over Covid-19: heiligt het doel de middelen? Om te weten welke maatregelen proportioneel zijn, moeten we ons laten leiden door de feiten over het ziekteverloop en over de ernst van de ziekte. Veel is nog onduidelijk. Wat weten we wel?

In Nederland zijn op dit moment enkele honderden mensen geïnfecteerd. Dit aantal zal de komende weken hoogstwaarschijnlijk stijgen; naar verwachting verdubbelen de aantallen zich elke twee tot drie dagen. Gedraagt Covid-19 zich als de normale griep, dan kan een daling begin mei optreden. Maar dat is onzeker.

In Italië is ongeveer 1 procent van de mensen bij wie het virus is aangetoond, overleden aan Covid-19, met name ouderen en mensen die kwetsbaar zijn vanwege een aandoening. Mensen tussen de dertig en zeventig jaar lopen een geringere kans aan de gevolgen van het virus te overlijden. Maar omdat het aantal besmettingen heel hard zal stijgen, zijn er in deze leeftijdsgroepen ook ernstige infecties en sterfte te verwachten.

Drastischer maatregelen zijn dan ook noodzakelijk. Fysiek contact moet worden vermeden. Dat betekent geen reis naar het buitenland en geen meetings, congressen en andere evenementen. Scholen en universiteiten moet je om effect te hebben al in deze vroege fase waar mogelijk dicht doen. Brabant heeft dergelijke drastische maatregelen genomen, maar dat is niet genoeg. Willen we de verspreiding van de ziekte afremmen, vermijdbare sterfgevallen bij ouderen en jongeren voorkomen en onze zorginstellingen ontlasten, dan zullen deze maatregelen voor heel Nederland moeten gelden.

Naast de sturende rol van de overheid heeft de maatschappij hier een verantwoordelijkheid. De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens heeft het over de mensenrechten-verantwoordelijkheden van „individuen en elk orgaan van de gemeenschap”. De gezonde patiënt kan zich onschendbaar wanen, maar kan door zich niet te beschermen kwetsbare ouderen en mensen met een aandoening in gevaar brengen.

Ziekenhuizen zijn kwetsbaar

De ernst van de situatie is onlosmakelijk verbonden met de beschikbaarheid aan zorg. De overlevingskans hangt tijdens het hoogtepunt van de epidemie sterk af van de hoeveelheid ‘behandelcapaciteit’. Zou de ziekte op dezelfde manier verlopen als in Italië, dan hebben we de komende weken heel veel ziekenhuisbedden nodig – met name bedden waar patiënten beademd kunnen worden.

Nu heeft Nederland minder ziekenhuisbedden per inwoner dan Italië en de meeste andere Europese landen. Zo telt Nederland zeven bedden op honderdduizend inwoners, terwijl dat aantal in Italië op twaalf bedden per honderdduizend inwoners ligt en in Duitsland op dertig. De komende weken kan zich in rap tempo een tekort aan bedden voordoen, en daar moeten we op anticiperen.

Daarnaast zou de zorg voor mensen met andere aandoeningen ook voortgang moeten kunnen vinden, al worden de geplande behandelingen naar alle verwachting uitgesteld.

Lees ook: Italiaanse viroloog: Nederland, onderschat deze epidemie niet

Naast bedden is het van cruciaal belang dat er voldoende zorgpersoneel is en dat zij niet zelf uitvallen als gevolg van de ziekte, thuisisolatie of quarantaine. Een steekproef in Brabant laat zien dat 4 tot 10 procent van het zorgpersoneel met klachten al met het virus besmet is geraakt. Dat is zorgelijk, want de infecties van het zorgpersoneel kunnen razendsnel op patiënten overgaan om weer ander zorgpersoneel te besmetten.

Maatschappij stilleggen

Ferm optreden in alle lagen en sectoren van de maatschappij is nu geboden om de meest kwetsbaren, maar ook mensen met en zonder onderliggende aandoeningen, te beschermen. Dit is het moment om voor een periode van vier weken in te grijpen, om mensen te beschermen en om ook het vertrouwen in de overheid te bestendigen, die op basis van de Grondwet de volksgezondheid dient te bevorderen. Dit betekent dat we de maatschappij drastischer moeten stilleggen, onder meer door het afzeggen van grote én kleine evenementen en fysiek onderwijs waar mogelijk te vervangen door digitaal onderwijs. De huidige omstandigheden rechtvaardigen inbreuken op individuele vrijheden en zijn nodig om ieders recht op adequate zorg te garanderen.

Update: dit opinie-artikel is geactualiseerd na de persconferentie over nieuwe maatregelen op donderdag 12 maart.