Vertel me de essentie van je leven (binnen 5 minuten)

De jonge Mikaila Koese uit Paramaribo vertelt licht stotterend dat ze zoekt naar „een goede man”. Haar vriend heeft ze aan de dijk gezet nadat hij haar had besodemieterd. Maar ja, daarmee is haar liefde voor hem niet gedoofd – want als een vrouw écht van een man houdt, dan is het ook echt voor echt.

Hannah Myles-Koufiei (66) uit Accra heeft nog steeds veel verdriet over de dood van haar moeder lang geleden en verdringt dit met strijdvaardigheid: tegen de praktijk van illegale abortussen in Ghana (door middel van het inbrengen van houtsplinters en glasscherven in de baarmoeder).

Luis Chapital Almela uit Mexico-Stad kreeg als kind te horen dat zijn moeder liever een moordenaar als zoon had dan een homo. Na zijn coming-out op zijn 25ste nam zijn vader hem mee voor een weekeindje weg, maar liet hem achter bij een benzinepomp in niemandsland. Pas zeventien jaar later was zijn vader bereid zijn hand weer uit te steken naar Luis: toen hij op zijn sterfbed lag.

Mensen van alle leeftijden, kleuren, nationaliteiten en genders komen op je aflopen op straat in een stad. Het is er vuil, rumoerig en stoffig. Ze wandelen naar de camera van het Nederlandse kunstenaarsduo Martin en Inge Riebeek (resp. uit 1957 en 1964) en vertellen in kort bestek een intiem verhaal over liefde, geloof. Sommigen zijn kinderen afgepakt, anderen zijn moordenaar geweest, hebben gemarteld, zijn moeder, danseres, actrice, gaan in de Heer. Gedurende twee tot vijf minuten, in één gestileerde take, wordt hun antwoord gefilmd op die heel simpele vraag – wat is de essentie van het leven?

Echt contact

Tien jaar geleden begonnen Martin en Inge Riebeek aan The Essential. Inmiddels hebben ze 1.156 portretten gemaakt in 23 landen. 500 daarvan zijn ‘goed’ volgens hun zeggen. Een deel is nu ondergebracht op een solotentoonstelling in een grootstedelijke installatie in het Stedelijk Museum in Breda. Wie denkt: o wat saai, allemaal talking heads, vergist zich. De portretten van de Riebeeks geven je het gevoel dat je werkelijk met een ander in contact komt.

Het eerste wat opvalt is de structuur. Die is expres gekozen, zegt Martin Riebeek. „De mensen stappen tevoorschijn uit de drukte, noemen hun naam, leeftijd en woonplaats en vertellen dan hun verhaal. Na afloop stappen ze weer terug uit beeld.” Die bijna rituele manier van verslaglegging zorgt, zegt Inge Riebeek, dat de kijker het gevoel krijgt daadwerkelijk iemand te ontmoeten.

Dat ontmoeten gaat niet zonder slag of stoot. De angst voor sociale media en wat beelden op internet kunnen veroorzaken, speelt een steeds belangrijkere rol om niet mee te doen, met name in steden als Londen. Inge: „Wij weigeren anonieme getuigenissen. Iedereen komt herkenbaar in beeld.” Martin: „Soms loop ik drie dagen rond in een stad zonder iemand met een werkelijk interessant verhaal te treffen. Dan denk ik: waar zijn we in hemelsnaam mee bezig?” Wat te doen? Het antwoord is simpel: „Als een Jehova’s Getuige huis voor huis aanbellen.”

De motivatie voor The Essential vond Martin in Japan. „Ik had nauwelijks geld, sliep ergens op een berghelling in mijn auto. Heel vroeg in de morgen ging ik op zoek naar een plek voor koffie. Ik liep omhoog de berg op en op de top stond een klein restaurantje. Het was er zo prachtig, de berghellingen waren ondergedompeld in mist, een aardige vrouw hielp me en gaf me eten en drinken. We raakten in gesprek. Alles klopte. Ik voelde me compleet gelukkig. Ik ben niet gelovig, maar daar op die bergtop in Japan ervaarde ik een haast goddelijk gevoel – zo van: dáárvoor leef ik, voor dat contact. Het moment duurde maar kort, de volgende klant kwam, de mist trok op.”

Goddelijk

Het was het begin van een zoektocht naar ontmoetingen die „spannend en mooi” waren. „Het is een andere wereld waarin je stapt”, zegt Inge. „Ik houd van het gedachtegoed van de in 1995 overleden Frans-Joodse filosoof Emmanuel Levinas, die stelt dat in het gelaat van de ander het goddelijke zich kan openbaren. Dat contact met de ander heeft me tijdens het werken aan The Essential verrijkt. Waar ik niet positief ben over de stand van de wereld, ben ik wel positief over de veerkracht van mensen. En dat, de waarde daarvan, de rijkdom die voortkomt uit empathisch vermogen, proberen wij over te dragen aan de toeschouwer.”