Voor de ingewikkelde en emotionele erfeniskwestie is er de erfcoach

Tijdens de afscheidsplechtigheid voelde erfcoach Nicole Goud zich best wat ongemakkelijk. Ze luisterde naar de emotionele verhalen van de kinderen van haar cliënt en besefte: morgen zal ik het hun moeten vertellen. „De volgende ochtend zaten we hier aan tafel en stelden we de oudste zoon op de hoogte van het feit dat hij in het testament van zijn overleden vader was onterfd.” Hoewel de zoon waarschijnlijk wel iets vermoedde – hij had nog gevraagd of hij het testament echt niet mocht inzien voor de uitvaart – kwam het toch hard aan.

Waar het testament opmaken bij een notaris een relatief korte en zakelijke handeling is, werpen steeds meer adviseurs zich op als persoonlijk begeleider voor en na het overlijden. Daar is vraag naar, nu veel erfenissen ingewikkelder en emotioneler zijn geworden. Op onterving rust minder een taboe, het aantal alleenstaanden neemt toe en door de groei van samengestelde gezinnen is een eerlijke verdeling complex.

Een notaris is de enige die de akte van een testament mag opmaken, een nalatenschapsadviseur denkt mee over de praktische consequenties.

„Juridisch klopt het als je opschrijft dat je kinderen een kunstwerk erven, maar in de praktijk kan je dat niet in tweeën hakken”, zegt Henriëtte Kramer-Janssen. Zij is jurist bij de expertisedesk van RegisterExecuteurs. Die organisatie leidt op tot adviseur bij nalatenschappen en biedt een keurmerk.

Kramer ziet het bijvoorbeeld misgaan bij het erven van een vakantiehuis. „Ouders laten het na aan al hun kinderen, met een romantisch beeld voor ogen. Daar brachten ze immers samen al die zomers door.” Bij de eerste generatie gaat dat vaak prima, maar bij de kleinkinderen kan het knap ingewikkeld worden. Adviseurs op het gebied van nalatenschap denken alle scenario’s met je door. Kramer: „Veel huishoudens hebben helemaal geen testament nodig, maar het is voor iedereen belangrijk te weten hoe de wet van toepassing is op jouw persoonlijke situatie en wat je daarover wel of niet moet vastleggen.”

Geen taboe

Erfcoach Nicole Goud houdt kantoor in een woonhuis in Rotterdam. Als jurist en fiscalist heeft zij zich de afgelopen tien jaar gespecialiseerd in alles wat samenhangt met erfrecht. „Hier aan de keukentafel is de drempel lager om persoonlijke zaken te bespreken dan bij een notaris.”

Naast haar zit compagnon Nico van Scheijndel. Hij is erfcoach, en beantwoordt ook al 23 jaar vragen bij de Plustelefoon, een helpdesk voor juridisch en financieel advies. „Vroeger kregen we nooit vragen over onterving, nu bellen er wekelijks mensen die willen onterven of zijn onterfd.”

Goud knikt: „Onterven is geen taboe meer. Eerder werd meer met de mantel der liefde bedekt: onterven dééd je niet als ouder.” Volgens onderzoek van Netwerk Notarissen wil 13 procent van de ouders een kind onterven. Omdat er geen contact meer is bijvoorbeeld, soms ook omdat een ander kind de erfenis beter kan gebruiken.

Als je het enigszins kunt opbrengen, neem dan in je testament op waarom je iemand onterft, adviseren Goud en Van Scheijndel hun cliënten. „Als je onterfd bent en er staat geen reden bij, dan blijf je met vragen zitten.” Bovendien belast je de andere erfgenamen ermee. Goud: „Die krijgen het verwijt dat ze vader of moeder hebben bespeeld. Dat kan dan nog steeds zo zijn als er een motivatie bij staat, maar het maakt het iets dragelijker.”

Ex-vrouw

Regel het goed bij leven en leg zoveel mogelijk vast, luidt het dringende advies van Goud en Van Scheijndel. En toch: soms lijkt iets duidelijk zwart op wit te staan bij de notaris, maar zijn de gevolgen niet goed ingeschat. Zo hebben ze een cliënt die belast is met de erfenis van zijn broer. In het testament staat nadrukkelijk dat de ex-vrouw van de overledene buiten de erfenis moet blijven. Maar omdat er nog een minderjarig kind is, kan hij niet volledig om haar heen. Zij moet het vermogen van haar kind opgeven bij haar inkomstenbelasting, om maar iets te noemen. Goud: „Hij is letterlijk ziek geworden van zijn verantwoordelijkheid voor de afwikkeling van de erfenis.” Hadden ze de erflater destijds kunnen adviseren, dan hadden ze hem aangeraden een onafhankelijk executeur aan te wijzen.

Lees ook: Hertrouwd, geen testament? Je nieuwe partner erft alles

Dat alleen een testament opmaken niet voldoende is, ervoer Marina Milenkovic. Haar vriend was pas 49 toen hij zeven jaar geleden onverwacht overleed aan een hartstilstand. „Hij was een alleenstaande vader. Twee jaar daarvoor hadden we wel een testament opgemaakt waarin stond dat ik de voogdij over zijn kinderen zou krijgen. Maar we hadden de consequenties daarvan helemaal niet doordacht.”

Van de ene op de andere dag was Milenkovic fulltime moeder, terwijl ze tot die tijd een latrelatie had gehad met haar vriend en zelf een succesvolle onderneming bestierde. „Ik heb mijn eigen leven op een laag pitje gezet en veel opgeofferd.” Ze wist niets van zijn administratie, niet eens waar de sleutels van zijn huis lagen. Haar vriend bleek geen financiële buffer te hebben, dus moest zij zelf alle kosten dragen. „Het was crisis en we kregen zijn huis niet verkocht, maar zijn kinderen moesten wel erfbelasting betalen.” Het werd een traumatische tijd, waardoor ze niet toekwam aan de verwerking van haar eigen rouw.

Wantrouwen

Milenkovic – van oorsprong econoom – is allerlei cursussen gaan volgen om de nalatenschap van haar overleden vriend goed te regelen. Toen ze eenmaal goed op de hoogte was, is ze anderen gaan helpen. Nu werkt ze als nalatenschapsplanner en schreef het boek Wat laat ik na? Daarin staat bijvoorbeeld hoe je het gesprek over nalatenschap aangaat met je ouder wordende ouders. „Begin nooit meteen over geld. Dat kan wantrouwen opwekken en soms zelfs omslaan in onterving. Bespreek eerst welke wensen vader of moeder heeft voor het einde van het leven. Een testament laten maken door een notaris zie ik als de laatste stap in het proces van het regelen van een nalatenschap.”

Het is niet aan ons om te zeggen wat rechtvaardig is, maar we leggen wel alle scenario’s op tafel

Nicole Goud erfcoach

Ongeveer een op de tien Nederlandse huishoudens met kinderen is een ‘samengesteld gezin’ met een stiefouder. Daar liggen de zaken juridisch en fiscaal nog ingewikkelder. Als man A bijvoorbeeld hertrouwt met een nieuwe vrouw, houdt zij na zijn overlijden meestal de beschikking over alle bezittingen. De kinderen uit zijn eerste huwelijk moeten dan voor hun erfdeel wachten tot haar dood. Nog complexer wordt het wanneer deze weduwe ook weer hertrouwt. Als zij vervolgens als eerste sterft, hebben de kinderen van haar eerste man nog steeds recht op hun deel van de erfenis en vormt dit een schuld in haar nalatenschap.

Van Scheijndel: „Als daar niet goed over nagedacht is, moet haar nieuwe man misschien wel zijn huis verkopen om de kinderen van man A hun nalatenschap te kunnen geven.” Goud: „Het is niet aan ons om te zeggen wat rechtvaardig is, maar we leggen wel alle scenario’s op tafel, zodat cliënten goed geïnformeerd hun keuze maken.”

Voorgetrokken

Een erfcoach kan ook optreden als bemiddelaar. Zo adviseert Goud momenteel een weduwe wier twee kinderen boos zijn dat hun broer vaders bedrijf voor een te lage prijs heeft verkregen. „In zo’n geval zoeken we uit hoe het precies zit en voeren we met iedereen gesprekken. Dan blijkt dat zij al hun hele leven het gevoel hebben dat hun broer werd voorgetrokken in alles.”

Hun missie is geslaagd als iedereen aan het eind van het traject ‘tenminste een beetje tevreden’ is. Als het even kan, proberen ze een gang naar de rechter te voorkomen. Van Scheijndel: „Je kunt eindeloos procederen en dan krijg je misschien wel wat je wil, maar daar word je misschien ook een verzuurd mens van. Ik zeg vaak: tel je knopen, wat is nou werkelijk belangrijk voor je?”

Het werk van de erfcoach gaat niet alleen over geld, maar ook over zaken die iemand niet aan familie of vrienden kan of wil toevertrouwen. Van Scheijndel: „Onlangs ging ik langs een vrouw voor een kennismakingsgesprek. Zij wil niet dat haar dagboeken openbaar worden na haar dood en vraagt ons – als haar RegisterExecuteur – de schriften te zijner tijd te vernietigen.”

Cliënten vragen Goud en Van Scheijndel ook geregeld zelf als executeur of boedelgevolmachtigde op te treden. „Daar hoort bij dat we goed voor de erfenis moeten zorgen. Dus we letten op alle juridische en fiscale regels, maar geven ook de plantjes water en sluiten de waterleiding af als het vriest.”

Ze proberen altijd zakelijk te blijven, maar ook menselijk. Van Scheijndel: „Een cliënt vroeg me ervoor te zorgen dat er niemand bij haar begrafenis zou zijn.” Toen is hij – met haar goedkeuring – zelf wel gegaan om te kijken of alles netjes verliep. „Ik heb een boeket rozen neergelegd, omdat ik wist dat ze daar zo van hield.”